فیستول مقعدی یک بیماری پیچیده و دردناک در ناحیه مقعد است که بر اثر ایجاد کانالی غیرطبیعی میان پوست و مجرای مقعد به وجود می‌آید. این مشکل اغلب در نتیجه عفونت‌های مزمن و درمان‌نشده ایجاد می‌شود و با علائمی مانند درد، تورم، و خروج ترشحات چرکی همراه است. فیستول مقعدی نه‌تنها باعث ناراحتی جسمی می‌شود، بلکه می‌تواند کیفیت زندگی فرد را نیز تحت تأثیر قرار دهد و به مراقبت‌های ویژه و درمان‌های جراحی نیاز داشته باشد. شناخت این بیماری و روش‌های درمان آن برای مدیریت بهتر علائم و جلوگیری از پیشرفت مشکل، ضروری است. تا انتهای این مقاله همراه کلینک پارلا باشید.

علائم فیستول مقعدی چیست؟

یکی از اصلی‌ترین علائم فیستول مقعدی، درد و تورم در ناحیه مقعد است. این درد معمولاً هنگام نشستن، حرکت کردن یا دفع مدفوع شدت می‌یابد و ممکن است با خارش، قرمزی و التهاب پوست اطراف مقعد همراه باشد. از طرف دیگر، برخی از بیماران ممکن است دچار ترشح چرک از ناحیه فیستول شوند که باعث تحریک و ناراحتی بیشتر می‌شود.

علامت دیگری که معمولاً در فیستول مقعدی مشاهده می‌شود، خروج ترشحات چرکی یا خون‌آلود از ناحیه مقعد است. این ترشحات معمولاً بوی ناخوشایندی دارند و ممکن است بیمار را دچار احساس ناخوشایندی کنند. به‌علاوه، برخی از افراد با علائم عمومی‌تری مانند تب و خستگی عمومی مواجه می‌شوند که نشان‌دهنده عفونت شدیدتر یا گسترده‌تر است. اگر این علائم برای مدت طولانی ادامه پیدا کند، مراجعه به پزشک برای ارزیابی و درمان ضروری است.

علت فیستول مقعدی در مردان

فیستول مقعدی در مردان معمولاً به دنبال عفونت‌های مزمن در غدد مقعدی ایجاد می‌شود. این عفونت‌ها می‌توانند باعث تشکیل آبسه در ناحیه مقعد شوند که در صورت عدم درمان، به فیستول تبدیل می‌شود. همچنین، برخی عوامل خطر خاص مانند سابقه آبسه‌های مقعدی، بیماری‌های التهابی روده مانند کرون و کولیت اولسروز، سابقه جراحی‌های مقعدی یا ترومای ناحیه مقعد، می‌توانند احتمال بروز فیستول را در مردان افزایش دهند. عوامل دیگری مانند سیستم ایمنی ضعیف، استعمال دخانیات و سبک زندگی ناسالم نیز می‌توانند به عنوان عوامل تشدیدکننده در ایجاد فیستول نقش داشته باشند. با وجود اینکه فیستول مقعدی می‌تواند در هر دو جنس رخ دهد، اما به دلیل تغییرات هورمونی و ویژگی‌های آناتومیکی، شیوع این بیماری در مردان بیشتر است.

علت فیستول مقعدی در زنان

فیستول مقعدی در زنان معمولاً به دلیل عفونت‌های مزمن در غدد مقعدی یا مشکلات مربوط به مجرای مقعد به وجود می‌آید. از عوامل مهم دیگر که می‌تواند منجر به فیستول مقعدی در زنان شود، می‌توان به بیماری‌های التهابی روده مانند بیماری کرون و کولیت اولسروز اشاره کرد. همچنین، بارداری و زایمان‌های طبیعی می‌توانند به عنوان عامل خطری برای ایجاد فیستول مقعدی در زنان عمل کنند، زیرا فشار وارد شده به ناحیه مقعد و آسیب‌های احتمالی به این بخش ممکن است موجب بروز عفونت یا آبسه شود که در نهایت منجر به تشکیل فیستول می‌شود. به علاوه، سابقه جراحی در ناحیه لگن یا دستگاه گوارش، سبک زندگی ناسالم و ضعف سیستم ایمنی نیز می‌توانند در ایجاد و تشدید این عارضه در زنان نقش داشته باشند.

درمان فیستول مقعدی

درمان فیستول مقعدی به نوع و پیچیدگی آن بستگی دارد و شامل روش‌های مختلف جراحی و غیرجراحی است. هدف اصلی درمان، بستن کانال فیستول و جلوگیری از عفونت‌های مکرر و بازگشت مجدد بیماری است.

• فیستولوتومی: این روش رایج‌ترین و مؤثرترین روش درمان فیستول مقعدی است. در این عمل، کانال فیستول به‌طور کامل باز می‌شود تا از عفونت‌های مکرر جلوگیری شود. این روش معمولاً برای فیستول‌های سطحی و بدون پیچیدگی به کار می‌رود و درصد موفقیت بالایی دارد.
• بخیه‌گذاری (ستون): در مواردی که فیستول از عضله‌های اسفنکتر مقعد عبور کرده و خطر بی‌اختیاری مدفوع وجود دارد، بخیه‌ای به نام ستون (Seton) در فیستول قرار داده می‌شود. این بخیه به تدریج باعث بستن فیستول بدون آسیب به عضلات مقعد می‌شود.
• پلاک یا چسب فیبرینی: این روش‌ها غیرجراحی هستند و برای فیستول‌های ساده استفاده می‌شوند. در این روش‌ها، با استفاده از پلاک‌های زیستی یا چسب‌های مخصوص، کانال فیستول پر و مسدود می‌شود. این روش‌ها نسبت به جراحی‌ها کمتر تهاجمی هستند ولی موفقیت آن‌ها ممکن است کمتر از فیستولوتومی باشد.
• فلپ بافتی: برای فیستول‌های پیچیده و مقاوم به درمان، روش فلپ بافتی ممکن است به کار رود. در این روش، بخشی از بافت سالم به محل فیستول منتقل و روی دهانه آن قرار می‌گیرد تا بهبود یابد و از باز شدن دوباره آن جلوگیری شود.
• لیزر درمانی: این روش جدیدتر و کمتر تهاجمی است که از انرژی لیزر برای بستن کانال فیستول استفاده می‌کند. لیزر درمانی در برخی موارد موفق بوده و به دلیل درد و عوارض کمتر پس از عمل، ترجیح داده می‌شود.

چه کسانی در خطر ابتلا به این بیماری هستند؟

افرادی که به فیستول مقعدی مبتلا می‌شوند، اغلب دارای شرایط یا بیماری‌های زمینه‌ای هستند که خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. برخی عوامل مانند بیماری‌های التهابی روده، ضعف سیستم ایمنی، و سابقه جراحی‌های مقعدی احتمال بروز این عارضه را بیشتر می‌کنند.

عوامل خطر	توضیحات
بیماری‌های التهابی روده	بیماری‌هایی مانند کرون و کولیت اولسروز که باعث التهاب در دستگاه گوارش می‌شوند و احتمال ایجاد فیستول را افزایش می‌دهند.
سابقه آبسه‌های مقعدی	آبسه‌های مقعدی درمان‌نشده می‌توانند به فیستول مقعدی منجر شوند.
سابقه جراحی‌های مقعدی یا لگنی	جراحی‌های قبلی در ناحیه مقعد یا لگن ممکن است بافت‌های اطراف را آسیب‌پذیر کرده و زمینه‌ساز فیستول شوند.
سیستم ایمنی ضعیف	بیماری‌هایی مانند دیابت یا داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، بدن را در برابر عفونت آسیب‌پذیرتر می‌کنند.
سبک زندگی ناسالم	استعمال دخانیات و رژیم غذایی ناسالم می‌توانند به التهاب و کاهش سیستم ایمنی منجر شوند.
بارداری و زایمان‌های طبیعی متعدد	بارداری و زایمان‌های مکرر در زنان می‌تواند فشار زیادی به ناحیه مقعد وارد کرده و احتمال فیستول را افزایش دهد.

شناسایی و آگاهی از عوامل خطر می‌تواند به پیشگیری از فیستول مقعدی کمک کند و در صورت بروز علائم، تشخیص و درمان سریع‌تری را ممکن سازد. داشتن یک سبک زندگی سالم و مراقبت به موقع از بیماری‌های زمینه‌ای، از راهکارهای مؤثر برای کاهش خطر ابتلا به این عارضه است.

عکس فیستول مقعدی

در تصاویر مربوط به فیستول مقعدی، معمولاً دهانه‌ای کوچک یا زخم در نزدیکی ناحیه مقعد دیده می‌شود که ممکن است ترشحات چرکی یا خونی از آن خارج شود. اطراف این دهانه معمولاً قرمز و ملتهب است و در مواردی تورم یا آبسه نیز مشاهده می‌شود. برخی تصاویر ممکن است برآمدگی‌های چرکی یا جای زخم‌های قدیمی را نشان دهند که ناشی از فیستول‌های مزمن است. این علائم نشان‌دهنده تجمع عفونت و التهاب در ناحیه مقعد هستند. مشاهده این نشانه‌ها در تصاویر به تشخیص و ارزیابی شدت فیستول کمک می‌کند.

درمان فیستول مقعدی با دارو

درمان فیستول مقعدی به طور کلی نیازمند مداخله جراحی است، اما برخی داروها می‌توانند در کاهش علائم و کنترل عفونت کمک‌کننده باشند. این داروها معمولاً به عنوان درمان کمکی و نه جایگزین جراحی استفاده می‌شوند. برخی از داروهای متداول در درمان فیستول مقعدی عبارت‌اند از:

• آنتی‌بیوتیک‌ها: برای کنترل و کاهش عفونت در ناحیه فیستول، آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند مترونیدازول و سیپروفلوکساسین تجویز می‌شوند. این داروها به کاهش باکتری‌های عامل عفونت کمک می‌کنند.
• داروهای ضد التهاب: در مواردی که فیستول با بیماری‌های التهابی روده مانند کرون همراه باشد، داروهای ضدالتهابی مانند مسالازین یا استروئیدهای خوراکی می‌توانند به کاهش التهاب کمک کنند.
• ایمنی‌سازها: در مواردی که فیستول با بیماری کرون یا کولیت اولسروز همراه باشد، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مانند آزاتیوپرین و اینفلیکسیماب برای کاهش التهاب و جلوگیری از تشکیل فیستول‌های جدید به کار می‌روند.
• مسکن‌ها: برای کاهش درد و ناراحتی ناشی از فیستول، مسکن‌های ساده مانند استامینوفن یا ایبوپروفن نیز می‌توانند مفید باشند.

درمان خانگی فیستول مقعدی

درمان خانگی فیستول مقعدی نمی‌تواند جایگزین درمان پزشکی یا جراحی باشد، اما برخی روش‌ها می‌توانند به کاهش علائم و کنترل عفونت کمک کنند.

۱. حمام نشیمن: نشستن در آب گرم چند بار در روز به کاهش درد و التهاب ناحیه کمک می‌کند.

۲. رعایت بهداشت: تمیز نگه داشتن ناحیه مقعد و استفاده از صابون‌های ملایم می‌تواند از عفونت‌های بیشتر جلوگیری کند.

۳. مصرف فیبر: افزایش فیبر در رژیم غذایی باعث بهبود حرکات روده و کاهش فشار روی ناحیه مقعد می‌شود.

۴. مصرف مایعات کافی: کمک می‌کند تا از یبوست جلوگیری شود. این روش‌ها به کنترل علائم کمک می‌کنند اما درمان اصلی نیستند و باید به پزشک مراجعه شود.

این روش‌های خانگی به کاهش علائم و تسکین موقت کمک می‌کنند، اما درمان قطعی فیستول مقعدی نیستند. برای درمان مؤثر و جلوگیری از عوارض، مراجعه به پزشک و دریافت درمان تخصصی ضروری است.

آیا می توان از فیستول مقعدی جلوگیری کرد؟

بله، با رعایت برخی نکات می‌توان خطر ابتلا به فیستول مقعدی را کاهش داد، هرچند جلوگیری کامل از آن همیشه ممکن نیست.

۱. حفظ بهداشت ناحیه مقعد: تمیز نگه داشتن آن می‌تواند از ایجاد عفونت‌ها و آبسه‌ها جلوگیری کند.

۲. مدیریت بیماری‌های التهابی روده: مانند کرون و کولیت اولسروز از طریق دارو و رعایت رژیم غذایی مناسب، احتمال بروز فیستول را کاهش می‌دهد.

۳. مصرف فیبر و مایعات کافی: برای پیشگیری از یبوست و کاهش فشار روی مقعد نیز مفید است.

۴. ترک دخانیات و داشتن سبک زندگی سالم: به تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب کمک می‌کند. رعایت این موارد می‌تواند به کاهش احتمال ابتلا به فیستول مقعدی کمک کند، اما برای افراد در معرض خطر، معاینه منظم توسط پزشک نیز توصیه می‌شود.

رعایت بهداشت، مدیریت بیماری‌های التهابی روده، مصرف فیبر و مایعات کافی، و ترک دخانیات می‌تواند خطر ابتلا به فیستول مقعدی را کاهش دهد. با این حال، برای افرادی که در معرض خطر هستند، معاینه منظم توسط پزشک توصیه می‌شود.

آیا فیستول مقعدی خطرناک است؟

بله، فیستول مقعدی اگر درمان نشود، ممکن است باعث عفونت‌های مکرر و تشکیل آبسه‌های دردناک شود. این وضعیت می‌تواند به مرور زمان عفونت را به بافت‌های اطراف گسترش دهد و حتی در موارد نادر به عوارض پیش‌سرطانی منجر شود. بنابراین، درمان به‌موقع فیستول مقعدی اهمیت زیادی دارد. به همین دلیل، تشخیص و درمان به‌موقع فیستول مقعدی بسیار مهم است تا از بروز عوارض جلوگیری شود و بیمار بتواند به زندگی راحت‌تری بازگردد.

چه زمانی برای فیستول مقعدی به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت مشاهده برخی علائم خاص، مراجعه به پزشک ضروری است تا از پیشرفت عفونت و عوارض جلوگیری شود. فیستول مقعدی به تنهایی خطرناک نیست، اما اگر درمان نشود، می‌تواند مشکلات جدی‌تری ایجاد کند.

• درد شدید یا مداوم در ناحیه مقعد، به ویژه هنگام نشستن یا حرکات روده.
• ترشح چرکی یا خونی از ناحیه مقعد که ممکن است بوی نامطبوع داشته باشد.
• تورم و قرمزی اطراف مقعد یا احساس برآمدگی و آبسه در این ناحیه.
• تب و خستگی، که می‌تواند نشانه گسترش عفونت باشد.
• تکرار عفونت یا آبسه‌های مقعدی که بهبود نمی‌یابند.

تشخیص و درمان به‌موقع فیستول مقعدی می‌تواند از عفونت‌های مکرر و درد شدید جلوگیری کند. بی‌توجهی به علائم ممکن است باعث پیچیدگی بیشتر درمان و نیاز به جراحی‌های پیچیده‌تر شود.

جمع بندی

در این مقاله به بررسی فیستول مقعدی، علل، علائم، و روش‌های پیشگیری و درمان آن پرداختیم. فیستول مقعدی به عنوان یک کانال غیرطبیعی بین پوست و کانال مقعد شناخته می‌شود که معمولاً به دلیل عفونت‌های مزمن یا بیماری‌های التهابی روده ایجاد می‌شود. علائم اصلی آن شامل درد، تورم، ترشح چرک یا خون، و التهاب ناحیه مقعد است. در کنار اهمیت مراجعه به پزشک و درمان‌های جراحی که راهکار اصلی درمان فیستول هستند، به برخی روش‌های دارویی و خانگی نیز اشاره کردیم که می‌توانند به کاهش علائم و کنترل عفونت کمک کنند. همچنین به روش‌های پیشگیری مانند حفظ بهداشت، مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای، و رعایت رژیم غذایی سالم پرداختیم. در نهایت، تأکید شد که تشخیص و درمان زودهنگام فیستول مقعدی می‌تواند از بروز عوارض و مشکلات بیشتر جلوگیری کند و به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک کند.

دکتر محمد امانی فوق تخصص گوارش و کبد