شقاق مقعدی که با نام فیشر نیز شناخته می‌شود، یکی از شایع‌ترین و در عین حال دردناک‌ترین اختلالات مربوط به ناحیه رکتال است. این بیماری که به صورت ترک یا شکاف کوچک در پوست ناحیه مقعد ایجاد می‌شود، می‌تواند در اثر عوامل متعددی از جمله یبوست شدید، زایمان، یا بیماری‌های التهابی روده به وجود آید. علائم مختلفی مانند درد شدید هنگام دفع، خونریزی، و احساس سوزش دائمی می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد. درک دقیق این اختلال و رویکردهای موجود برای درمان آن، نه تنها به کاهش علائم کمک می‌کند، بلکه می‌تواند از بروز مجدد آن نیز جلوگیری کند. در این مقاله از کلینیک تخصصی گوارش و کبد پارلا به بررسی دقیق شقاق مقعدی عوارض و درمان آن می پردازیم.

علائم شقاق مقعدی چیست؟

شقاق مقعدی یا فیشر معمولا با علائم مشخص و گاهی اوقات شدید همراه است که می‌تواند تاثیر زیادی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد. در این بخش از مقاله علائم اصلی این بیماری را می‌توانید مشاهده کنید:

• درد: این مهم‌ترین علامت شقاق مقعدی است. درد معمولاً هنگام دفع مدفوع رخ می‌دهد و می‌تواند بسیار شدید و سوزنده باشد. این درد می‌تواند برای چندین ساعت پس از رفتن به دستشویی ادامه یابد.
• خونریزی: خونریزی کم و روشن از مقعد نیز می‌تواند همراه با دفع مدفوع رخ دهد . خون معمولاً روی دستمال توالت یا درون توالت دیده می‌شود و معمولاً به رنگ قرمز روشن است.
• احساس سوزش یا خارش: فرد ممکن است احساس سوزش یا خارش در ناحیه مقعد را تجربه کند، که این می‌تواند ناشی از التهاب و تحریک ناحیه باشد.
• ترس از دفع مدفوع: به دلیل درد شدیدی که با دفع مدفوع همراه است، برخی افراد ممکن است تمایل به اجتناب از رفتن به دستشویی داشته باشند، که این خود می‌تواند منجر به یبوست و تشدید شقاق شود.
• مشکل در نشستن: در موارد شدید، درد ممکن است به حدی باشد که فرد دچار مشکل در نشستن یا انجام فعالیت‌های روزمره شود.

این علائم ممکن است با دیگر بیماری‌های ناحیه مقعدی مانند بواسیر (هموروئید) اشتباه گرفته شوند، بنابراین تشخیص دقیق توسط پزشک ضروری است. پزشک ممکن است از معاینه فیزیکی و برخی موارد مانند کولونوسکوپی روده برای ارزیابی دقیق‌تر استفاده کند.

علت به وجود آمدن شقاق مقعدی چیست؟

شقاق مقعدی معمولاً به دلیل آسیب به بافت‌های نازک و حساس ناحیه مقعد به وجود می‌آید. عوامل مختلفی می‌توانند در ایجاد این شرایط نقش داشته باشند:

• یبوست و دفع مدفوع سفت: یبوست شدید یکی از شایع‌ترین دلایل برای شقاق مقعدی است. دفع مدفوع بسیار سخت یا بزرگ می‌تواند باعث پارگی بافت نازک مقعد شود.
• اسهال مزمن: اسهال مزمن می‌تواند باعث تحریک و التهاب مداوم ناحیه مقعد شده و به شقاق منجر شود.
• زایمان: در زنان، فشار و تنش ناشی از زایمان می‌تواند باعث ایجاد شقاق مقعدی شود.
• فعالیت‌های فیزیکی سنگین: فعالیت‌هایی که فشار زیادی به ناحیه لگن و مقعد وارد می‌کنند، مانند بلند کردن اشیاء سنگین می‌توانند خطر ابتلا به فیشر را افزایش دهند.
• عفونت‌ها و بیماری‌های التهابی: بیماری‌های التهابی روده مانند کولیت اولسروز یا بیماری کرون می‌توانند باعث التهاب مزمن در ناحیه مقعد شوند و خطر ابتلا به شقاق را افزایش دهند.
• تغییرات هورمونی: تغییرات هورمونی، خصوصاً در دوران بارداری یا یائسگی، می‌توانند باعث تغییر در خون‌رسانی و بافت ناحیه مقعد شده و باعث شقاق شود.
• رژیم غذایی نامناسب: کمبود فیبر در رژیم غذایی نیز می‌تواند منجر به یبوست و در نتیجه شقاق مقعدی شود.

پیشگیری و درمان به موقع می‌تواند در کاهش ریسک و تسکین علائم شقاق مقعدی بسیار موثر باشد. از این رو، داشتن رژیم غذایی سرشار از فیبر، نوشیدن آب کافی، و انجام فعالیت‌های فیزیکی منظم توصیه می‌شود.

آیا شقاق مقعدی خطرناک است؟

خیر، شقاق مقعدی به طور معمول خطرناک نیست اما می‌تواند دردناک باشد و کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. اگرچه این بیماری جدی نیست و معمولاً خود به خود یا با درمان‌های ساده بهبود می‌یابد، اما اگر درمان نشود، می‌تواند منجر به عوارض مزمن شود. به عنوان مثال، شقاق مقعدی اگر بهبود نیابد می‌تواند باعث ایجاد یک زخم مزمن شود که درمان آن دشوارتر است. همچنین، در موارد نادر، ممکن است عفونت‌های جدی‌تری ایجاد شود که نیازمند بررسی دقیق پزشک دارد. بنابراین، مهم است که در صورت بروز علائم، به پزشک مراجعه شود تا درمان مناسب و به موقع انجام شود.

چه زمانی برای شقاق مقعدی به پزشک مراجعه کنیم؟

مراجعه به پزشک در صورت مشاهده علائم شقاق مقعدی بسیار مهم است، زیرا درمان به موقع می‌تواند از بدتر شدن وضعیت جلوگیری کند و روند بهبودی را سریع کند. اگر شما درد شدید هنگام دفع مدفوع، خونریزی از مقعد، احساس سوزش یا خارش مداوم در ناحیه مقعد را تجربه می‌کنید، زمان مراجعه به پزشک فرا رسیده است. همچنین، اگر درد یا خونریزی پس از چند روز بهبود نیافت یا بدتر شد یا اگر علائم شما شدیدتر شده و با تغییرات سبک زندگی یا درمان‌های خانگی بهبود نیابد، حتماً باید به پزشک مراجعه کنید.

عوارض شقاق مقعدی چیست؟

عوارض شقاق مقعدی در صورت عدم درمان مناسب و به موقع می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• زخم‌های مزمن: شقاق‌های مقعدی ممکن است به زخم‌هایی تبدیل شوند که بهبودی آن‌ها دشوار است و می‌توانند باعث درد مداوم شوند.
• آبسه مقعدی: تشکیل یک توده دردناک نزدیک به محل شقاق که نشان‌دهنده وجود عفونت است و نیاز به درمان پزشکی فوری دارد.
• فیستول مقعدی: ایجاد کانال غیرطبیعی بین مقعد و پوست اطراف که درمان آن می‌تواند دشوار و طولانی باشد.
• تنگی مقعدی: در موارد شدید، شقاق می‌تواند منجر به تنگ شدن کانال مقعدی شود، که دفع مدفوع را دشوار می‌سازد.
• درد مزمن: عدم درمان شقاق می‌تواند به درد مداوم منجر شود که بر کیفیت زندگی فرد تأثیر می‌گذارد.

انواع شقاق مقعدی چیست؟

شقاق مقعدی یا فیشر آنال (Anal Fissure) یک پارگی یا بریدگی در لبه‌ی مقعد است که می‌تواند بسیار دردناک باشد. انواع شقاق مقعدی شامل موارد زیر است:

1. شقاق مقعدی حاد: این نوع شقاق تازه شروع شده و معمولاً کمتر از شش هفته ادامه دارد. اغلب با درد شدید و خونریزی همراه است و ممکن است با تغییرات در سبک زندگی و درمان‌های خانگی بهبود یابد.
2. شقاق مقعدی مزمن: اگر شقاق بیش از شش هفته ادامه پیدا کند، به عنوان شقاق مزمن شناخته می‌شود. این نوع شقاق معمولاً به درمان‌های معمولی پاسخ نمی‌دهد و ممکن است نیاز به مداخلات پزشکی یا جراحی داشته باشد.
3. شقاق مقعدی اولیه: این نوع شقاق بدون هیچ دلیل خاصی ایجاد می‌شود و معمولاً به دلیل یبوست، زور زدن در دفع مدفوع یا آسیب مستقیم به ناحیه‌ی مقعد رخ می‌دهد.
4. شقاق مقعدی ثانویه: این نوع شقاق به علت وجود بیماری‌های دیگری مانند بیماری‌های التهابی روده (مثل کرون و کولیت اولسراتیو)، عفونت‌ها، یا سرطان ایجاد می‌شود.

درمان شقاق مقعدی بسته به نوع و شدت آن متفاوت است و می‌تواند شامل تغییرات در رژیم غذایی، استفاده از کرم‌های خاص، داروهای خوراکی، یا در موارد شدید، جراحی باشد.

درمان شقاق چقدر طول میکشد؟

مدت زمان لازم برای درمان شقاق مقعدی بستگی به شدت و نوع شقاق (حاد یا مزمن) دارد. شقاق‌های حاد معمولاً با درمان‌های مناسب می‌توانند طی ۴ تا ۶ هفته بهبود یابند. این نوع شقاق با استفاده از تغییرات سبک زندگی، مانند افزایش مصرف فیبر، نوشیدن آب کافی، و حمام‌آب گرم بهبود می‌یابد. همچنین، استفاده از کرم‌ها و پمادهای موضعی که تجویز می‌شوند می‌توانند به تسریع روند بهبودی کمک کنند.

از سوی دیگر، شقاق‌های مزمن ممکن است زمان بیشتری برای درمان نیاز داشته باشند و گاهی اوقات ممکن است چندین ماه طول بکشد. درمان مزمن ممکن است شامل داروهای قوی‌تر موضعی، تزریقات، یا حتی جراحی باشد. این نوع شقاق به دلیل تشکیل بافت فیبری و سایر تغییرات پاتولوژیک در ناحیه مقعد، ممکن است نیاز به رویکردهای درمانی پیچیده‌تر داشته باشد.

درمان خانگی شقاق مقعدی

برای درمان خانگی شقاق مقعدی، چندین روش ساده و مؤثر وجود دارد که می‌توانند به کاهش علائم و تسریع در فرایند بهبودی کمک کنند. نخست، استفاده از حمام‌های گرم موسوم به “سیتز بث” می‌تواند بسیار مفید باشد؛ نشستن در وان آب گرم برای ۱۵ تا ۲۰ دقیقه چندین بار در روز، به آرامش عضلات اطراف مقعد و کاهش التهاب کمک می‌کند. دوم، افزایش مصرف فیبر در رژیم غذایی، مانند مصرف میوه‌ها، سبزیجات، و غلات کامل، به نرم کردن مدفوع و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند که از عوامل اصلی شقاق است. 

همچنین نوشیدن آب کافی در طول روز برای حفظ هیدراتاسیون و اجتناب از یبوست ضروری است. استفاده از کرم‌ها یا پمادهای موضعی حاوی هیدروکورتیزون یا لیدوکائین می‌تواند به کاهش درد و التهاب کمک کند. در نهایت، مهم است که در طول دوره درمان، بهداشت مناسب مقعد را رعایت کنید، مانند استفاده از دستمال توالت نرم و اجتناب از مالش شدید. این تغییرات و اقدامات ساده می‌توانند در کنار مشاوره پزشکی به مدیریت شقاق مقعدی کمک کنند.

عمل شقاق مقعد با لیزر 

عمل شقاق مقعد با لیزر یک روش نوین و کم‌تهاجمی برای درمان شقاق مقعدی مزمن و شدید است که به درمان‌های معمولی پاسخ نداده‌اند. در این روش، پزشک با استفاده از لیزر به دقت پارگی یا زخم موجود در ناحیه مقعد را ترمیم می‌کند. لیزر از طریق تولید حرارت موجب برش و انعقاد خون در ناحیه‌ی مورد نظر می‌شود، که این عمل به کاهش خونریزی، تسریع در بهبود زخم، و کاهش درد بعد از عمل کمک می‌کند. به دلیل دقت بالای لیزر، این روش معمولاً عوارض کمتری نسبت به جراحی‌های سنتی دارد و باعث می‌شود که بافت‌های سالم اطراف کمتر آسیب ببینند.

یکی از مزایای اصلی عمل شقاق مقعد با لیزر، دوره‌ی بهبودی کوتاه‌تر آن نسبت به جراحی سنتی است. بیماران معمولاً بعد از این عمل نیاز به بستری طولانی ندارند و می‌توانند زودتر به فعالیت‌های روزمره خود بازگردند. همچنین، خطر عفونت و عوارض جانبی دیگر در این روش کمتر است. به‌طور کلی، عمل شقاق مقعد با لیزر به عنوان یک گزینه‌ای مؤثر و کم‌خطر برای بیمارانی که از شقاق مقعدی مزمن رنج می‌برند و به درمان‌های غیرجراحی پاسخ نداده‌اند، توصیه می‌شود.

• کاهش درد و خونریزی: جراحی لیزر به دلیل دقت بالا و قدرت کنترل شده‌اش، باعث کاهش خونریزی و درد نسبت به جراحی‌های سنتی می‌شود.
• زمان بهبودی سریع‌تر: بهبودی پس از جراحی لیزر معمولاً سریع‌تر است، زیرا لیزر باعث آسیب کمتر به بافت‌های اطراف می‌شود و به ترمیم سریع‌تر کمک می‌کند.
• کاهش ریسک عفونت: استفاده از لیزر ممکن است خطر عفونت‌های بعد از عمل را کاهش دهد، زیرا لیزر با ایجاد حرارت می‌تواند باکتری‌ها را از بین ببرد.

با این حال، انتخاب این روش باید با مشورت دقیق پزشک و بررسی وضعیت خاص هر بیمار صورت گیرد. برخی موارد ممکن است به دلیل شرایط خاص سلامتی یا ویژگی‌های شقاق نیازمند رویکردهای درمانی متفاوتی باشند. همچنین، مهم است که بیماران در مورد هزینه‌ها، احتمال بازگشت بیماری، و دیگر جوانب مرتبط با جراحی لیزر اطلاعات کاملی کسب کنند تا تصمیم‌گیری آگاهانه‌ای داشته باشند.

جمع بندی

شقاق مقعدی، که به دلیل ترک یا شکاف در ناحیه مقعد تعریف می‌شود، می‌تواند منجر به درد، خونریزی و ناراحتی قابل توجهی شود. این بیماری بیشتر به دلیل یبوست شدید و دفع مدفوع سخت ایجاد می‌شود، اما عوامل دیگری مانند اسهال مزمن، زایمان و بیماری‌های التهابی روده نیز می‌توانند در بروز آن نقش داشته باشند. پیشگیری و درمان به موقع شقاق مقعدی مهم است؛ تغییرات سبک زندگی مانند افزایش مصرف فیبر، نوشیدن آب کافی و انجام حمام‌های گرم می‌توانند در کاهش خطر ابتلا و تسریع در فرایند بهبودی مؤثر باشند. در صورتی که شقاق به شکل مزمن درآید یا با درمان‌های معمول پاسخ ندهد، اقدامات پزشکی تهاجمی‌تر مانند داروهای قوی‌تر موضعی، تزریقات یا حتی جراحی ممکن است ضروری باشد.

دکتر محمد امانی فوق تخصص گوارش و کبد