بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی است که در اثر حساسیت بدن به گلوتن، پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار، به وجود می‌آید. این بیماری باعث آسیب به پرزهای روده کوچک شده و مانع جذب مواد مغذی ضروری بدن می‌شود. سلیاک می‌تواند با علائمی مانند مشکلات گوارشی، خستگی مزمن و کاهش وزن همراه باشد، اما در برخی موارد بدون علامت است. تشخیص و مدیریت به موقع این بیماری از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا بی‌توجهی به آن می‌تواند عوارض جدی مانند پوکی استخوان یا کم‌خونی به همراه داشته باشد. شناخت بهتر این بیماری گامی اساسی برای ارتقای سلامت افراد مبتلا و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها است. تا انتهای این مقاله با کلینک پارلا همراه باشید.

بیماری سلیاک چه علائمی دارد ؟

بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی است که در اثر واکنش غیرطبیعی بدن به گلوتن، پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند باعث بروز علائم گوارشی و غیرگوارشی مختلفی شود و در صورت عدم تشخیص یا درمان، عوارض جدی به همراه داشته باشد.

• اسهال یا یبوست مزمن
• نفخ و درد شکم
• کاهش وزن بدون دلیل مشخص
• تهوع و استفراغ
• مدفوع چرب یا بدبو
• کم‌خونی (ناشی از کمبود آهن)
• خستگی مزمن
• پوکی استخوان یا نرمی استخوان (به دلیل کمبود کلسیم و ویتامین D)
• ریزش مو (آلوپسی)
• اختلالات عصبی مانند افسردگی، اضطراب یا بی‌حسی در دست و پا
• زخم‌های دهانی
• اختلال در رشد کودکان (کوتاهی قد یا تأخیر در بلوغ)

بیماری سلیاک می‌تواند با علائم گوناگونی از جمله مشکلات گوارشی، خستگی و عوارضی در سیستم عصبی یا استخوانی همراه باشد. این علائم ممکن است شدت و نوع متفاوتی داشته باشند و حتی در برخی موارد بدون نشانه خاص ظاهر شوند.

بیماری سلیاک چه علائمی در کودکان ایجاد می کند ؟

بیماری سلیاک در کودکان می‌تواند با علائمی مانند اختلالات گوارشی (مانند اسهال یا یبوست)، ناتوانی در وزن‌گیری یا کاهش وزن، و تأخیر در رشد ظاهر شود. همچنین ممکن است نشانه‌های غیرگوارشی مانند خستگی، ضعف عضلانی، تحریک‌پذیری، یا تأخیر در بلوغ دیده شود.

علت بیماری سلیاک چیست؟

علت دقیق این بیماری مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی نقش مهمی دارند، به‌ویژه در افرادی که ژن‌های HLA-DQ2 یا HLA-DQ8 را دارند. همچنین، عواملی مانند عفونت‌های ویروسی، استرس شدید یا تغییرات در رژیم غذایی می‌توانند شروع بیماری را تحریک کنند.

بیماری سلیاک به دلیل واکنش غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن به گلوتن، پروتئین موجود در غلاتی مانند گندم، جو و چاودار، ایجاد می‌شود. این واکنش خودایمنی به پرزهای روده کوچک آسیب می‌رساند و مانع جذب مواد مغذی می‌شود.

چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به بیماری سلیاک هستند ؟

افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به بیماری سلیاک هستند، معمولاً به دلایل ژنتیکی یا وجود بیماری‌های زمینه‌ای خاص در خطر بیشتری قرار دارند. داشتن یکی از بستگان درجه یک (مانند والدین، خواهر یا برادر) مبتلا به سلیاک، احتمال ابتلا را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. علاوه بر این، افراد مبتلا به سایر بیماری‌های خودایمنی مانند دیابت نوع 1، بیماری تیروئیدیت هاشیموتو، یا آرتریت روماتوئید بیشتر در معرض خطر هستند. همچنین، کسانی که شرایط ژنتیکی خاص مانند سندرم داون، سندرم ترنر، یا سندرم ویلیامز دارند، شانس بالاتری برای ابتلا به این بیماری دارند. کمبود ایمونوگلوبولین A (IgA) نیز به عنوان یک عامل خطر در نظر گرفته می‌شود.

تشخیص بیماری سلیاک توسط پزشک

تشخیص بیماری سلیاک توسط پزشک با بررسی علائم و انجام آزمایش‌های ساده آغاز می‌شود. ابتدا پزشک درباره مشکلات گوارشی، سابقه خانوادگی و بیماری‌های مرتبط سؤال می‌کند. سپس یک آزمایش خون برای بررسی وجود آنتی‌بادی‌های خاص انجام می‌شود. اگر نتیجه مثبت باشد، معمولاً یک آندوسکوپی همراه با نمونه‌برداری از روده کوچک انجام می‌شود تا آسیب به پرزهای روده مشخص شود. در برخی موارد، ممکن است آزمایش ژنتیکی برای تأیید نهایی انجام شود. این مراحل به پزشک کمک می‌کند تا با اطمینان بیماری را تشخیص دهد و درمان مناسب را آغاز کند.

درمان و رعایت رژیم غذایی

درمان اصلی بیماری سلیاک رعایت یک رژیم غذایی بدون گلوتن است که شامل حذف کامل گندم، جو و چاودار از برنامه غذایی می‌شود. این رژیم باعث ترمیم پرزهای آسیب‌دیده روده کوچک شده و علائم بیماری را کاهش می‌دهد. افراد مبتلا باید از مصرف غذاهای فرآوری‌شده یا بسته‌بندی‌شده که ممکن است حاوی گلوتن باشند، خودداری کنند و به برچسب محصولات غذایی توجه ویژه داشته باشند. مصرف مواد غذایی طبیعی مانند میوه‌ها، سبزیجات، گوشت، ماهی، برنج و سیب‌زمینی که به طور طبیعی فاقد گلوتن هستند، توصیه می‌شود. در مواردی که بدن دچار کمبود ویتامین‌ها یا مواد معدنی شده باشد، پزشک ممکن است مکمل‌های غذایی تجویز کند. رعایت دقیق رژیم غذایی بدون گلوتن کلید اصلی مدیریت بیماری سلیاک و پیشگیری از عوارض بلندمدت آن است.

چگونه رژیم غذایی فاقد گلوتن را رعایت کنیم؟

رژیم غذایی فاقد گلوتن شامل حذف کامل گلوتن، پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار است. این رژیم برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک یا حساسیت به گلوتن ضروری است و با جایگزینی مواد غذایی سالم و طبیعی می‌توان به راحتی آن را رعایت کرد.

دسته‌بندی	مثال‌های غذاهای فاقد گلوتن	توضیحات
غلات	برنج، ذرت، کینوا، گندم سیاه	اطمینان حاصل کنید که برچسب “فاقد گلوتن” داشته باشند
پروتئین‌ها	گوشت، ماهی، تخم‌مرغ	از گزینه‌های فرآوری‌نشده استفاده کنید
لبنیات	شیر، پنیر، ماست	از انواع طعم‌دار با افزودنی‌های مشکوک پرهیز کنید
میوه و سبزیجات	تمام میوه‌ها و سبزیجات تازه	به طور طبیعی بدون گلوتن هستند
میان‌وعده‌ها	آجیل، پاپ‌کورن، چیپس بدون گلوتن	طعم‌دهنده‌های حاوی گلوتن را بررسی کنید

آیا سلیاک قابل درمان است؟

خیر، بیماری سلیاک قابل درمان قطعی نیست، اما با رعایت کامل رژیم غذایی بدون گلوتن می‌توان علائم آن را کنترل کرد و از عوارض بلندمدت پیشگیری نمود. این رژیم تنها راه مدیریت این بیماری است و به ترمیم روده کوچک و بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند.

تست سلیاک چیست؟

تست سلیاک مجموعه‌ای از آزمایش‌های پزشکی است که برای تشخیص بیماری سلیاک انجام می‌شود. این تست شامل آزمایش خون برای شناسایی آنتی‌بادی‌های خاص مانند آنتی‌بادی ترانس‌گلوتامیناز بافتی (tTG-IgA) و آنتی‌بادی اندومیزیال (EMA) است. در صورت مثبت بودن این آزمایش‌ها، معمولاً آندوسکوپی همراه با نمونه‌برداری از روده کوچک انجام می‌شود تا آسیب به پرزهای روده تأیید شود. این تست‌ها به پزشکان کمک می‌کنند تا با اطمینان بیشتری بیماری را تشخیص داده و درمان مناسب را آغاز کنند.

گلوتن چیست؟

گلوتن یک پروتئین طبیعی است که در غلاتی مانند گندم، جو و چاودار وجود دارد. این پروتئین باعث ایجاد خاصیت کشسانی در خمیر و بافت نرم و منسجم در محصولات پخته‌شده مانند نان و کیک می‌شود. در حالی که گلوتن برای بیشتر افراد بی‌ضرر است، در افرادی که به بیماری سلیاک یا حساسیت به گلوتن مبتلا هستند، می‌تواند باعث تحریک سیستم ایمنی و آسیب به روده کوچک شود. این افراد باید از مصرف هرگونه مواد غذایی حاوی گلوتن خودداری کنند.

تفاوت بین حساسیت به گلوتن و بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی است که مصرف گلوتن باعث آسیب به روده کوچک می‌شود، در حالی که حساسیت به گلوتن یک وضعیت غیرخودایمنی است که علائمی مثل نفخ و سردرد ایجاد می‌کند. تفاوت اصلی در منشأ بیماری و شدت واکنش بدن به گلوتن است.

ویژگی	بیماری سلیاک	حساسیت به گلوتن
منشأ	یک اختلال خودایمنی	یک وضعیت غیرخودایمنی
آسیب به روده	باعث آسیب به پرزهای روده کوچک می‌شود	هیچ آسیبی به روده وارد نمی‌شود
علائم	مشکلات گوارشی، کم‌خونی، خستگی، پوکی استخوان	نفخ، سردرد، مشکلات گوارشی خفیف
تشخیص	آزمایش خون و بیوپسی روده	از طریق حذف و بازگرداندن گلوتن در رژیم غذایی
مدیریت	رعایت دقیق رژیم غذایی بدون گلوتن	کاهش یا حذف گلوتن از رژیم غذایی

با وجود شباهت در علائم، بیماری سلیاک و حساسیت به گلوتن دو وضعیت متفاوت هستند که نیاز به مدیریت و تشخیص جداگانه دارند. رعایت رژیم غذایی مناسب در هر دو مورد می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی کمک کند.

سلیاک مقاوم چیست؟

سلیاک مقاوم نوعی از بیماری سلیاک است که علائم آن با وجود رعایت دقیق رژیم غذایی بدون گلوتن همچنان ادامه دارد یا بدتر می‌شود. در این حالت، آسیب به روده کوچک حتی پس از حذف کامل گلوتن از رژیم غذایی برطرف نمی‌شود. این وضعیت معمولاً به دو دلیل رخ می‌دهد:

• مصرف ناخواسته گلوتن به دلیل آلودگی متقاطع یا عدم آگاهی.
• وجود یک نوع نادر و شدید بیماری که سیستم ایمنی به درمان پاسخ نمی‌دهد.

سلیاک مقاوم یک وضعیت نادر اما جدی است که نیاز به پیگیری دقیق پزشکی و مدیریت تخصصی دارد. درمان به موقع می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کرده و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشد.

عوارض بیماری سلیاک

عوارض بیماری سلیاک در صورت عدم درمان می‌تواند شامل مشکلات جدی مانند سوءتغذیه، پوکی استخوان و کم‌خونی باشد. این بیماری همچنین خطر ابتلا به اختلالات عصبی و برخی سرطان‌ها را افزایش می‌دهد.

• سوءتغذیه: به دلیل آسیب به روده کوچک و جذب ناکافی مواد مغذی.

• کم‌خونی: ناشی از کمبود آهن یا ویتامین B12.
• پوکی استخوان: به علت کاهش جذب کلسیم و ویتامین D.
• ناباروری یا مشکلات بارداری: به دلیل کمبود مواد مغذی ضروری.
• اختلالات عصبی: مانند بی‌حسی، گزگز یا سردردهای مزمن.
• افزایش خطر سرطان: به ویژه لنفوم روده کوچک یا سایر سرطان‌های گوارشی.
• اختلالات خودایمنی دیگر: مانند دیابت نوع 1 یا بیماری تیروئید.

رعایت دقیق رژیم غذایی بدون گلوتن می‌تواند از بروز عوارض جدی بیماری سلیاک جلوگیری کند. تشخیص به موقع و پایبندی به درمان، کیفیت زندگی فرد را به طور چشمگیری بهبود می‌بخشد.

سلیاک غیرواکنشی چیست؟

سلیاک غیرواکنشی به وضعیتی گفته می‌شود که علائم بیماری حتی با رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن همچنان ادامه دارند. این وضعیت معمولاً به دلیل مصرف ناخواسته گلوتن (مانند آلودگی متقاطع)، عدم رعایت کامل رژیم غذایی، یا وجود اختلالات گوارشی همزمان (مانند سندرم روده تحریک‌پذیر) رخ می‌دهد.

برای مدیریت این مشکل، پزشک معمولاً رژیم غذایی فرد را بررسی می‌کند و در صورت نیاز آزمایش‌های بیشتری برای شناسایی علل زمینه‌ای انجام می‌دهد. با پیگیری دقیق‌تر و شناسایی عوامل محرک، معمولاً علائم کنترل می‌شوند.

چگونه از ابتلا به سلیاک پیشگیری کنیم؟

از آنجا که بیماری سلیاک یک اختلال ژنتیکی است، پیشگیری قطعی از آن ممکن نیست. با این حال، برخی اقدامات می‌توانند به کاهش احتمال بروز علائم یا مدیریت بهتر بیماری کمک کنند:

• مصرف متعادل گلوتن در دوران کودکی: تحقیقات نشان داده است که شروع مصرف متعادل گلوتن در سنین مناسب (نه خیلی زود و نه خیلی دیر) ممکن است خطر ابتلا را کاهش دهد.
• توجه به سابقه خانوادگی: افرادی که در خانواده خود سابقه بیماری سلیاک دارند، باید علائم خود را به دقت بررسی کنند و در صورت شک، آزمایش‌های لازم را انجام دهند.
• آگاهی از عوامل محرک: شناسایی و اجتناب از عواملی که می‌توانند سیستم ایمنی را تحریک کنند (مانند استرس یا عفونت‌ها) ممکن است به کاهش خطر کمک کند.
• سبک زندگی سالم: تغذیه متعادل و تقویت سیستم ایمنی می‌تواند به کاهش احتمال بروز علائم شدید در افراد مستعد کمک کند.

اگرچه نمی‌توان به طور کامل از ابتلا به بیماری سلیاک پیشگیری کرد، آگاهی از عوامل خطر و مراقبت از سلامت عمومی می‌تواند بروز علائم را به تأخیر بیندازد. مشاوره با پزشک در صورت سابقه خانوادگی یا علائم مشکوک بسیار اهمیت دارد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت تجربه مشکلات گوارشی مداوم مانند اسهال، نفخ یا یبوست، یا علائم غیرگوارشی مانند خستگی و کم‌خونی، باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر در خانواده سابقه بیماری سلیاک وجود دارد، بررسی پزشکی ضروری است.

طول عمر بیماران سلیاک

طول عمر بیماران سلیاک در صورت تشخیص به‌موقع و رعایت کامل رژیم غذایی بدون گلوتن تقریباً مشابه افراد سالم است و تأثیری بر میانگین عمر آن‌ها ندارد. اما اگر بیماری کنترل نشود، ممکن است طول عمر به دلیل عوارضی مانند سوءتغذیه یا بیماری‌های جدی کاهش یابد.

درمان بیماری سلیاک

درمان اصلی بیماری سلیاک رعایت مادام‌العمر رژیم غذایی بدون گلوتن است. این به معنای حذف کامل گلوتن، پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار، از برنامه غذایی است. با رعایت این رژیم، پرزهای آسیب‌دیده روده کوچک به مرور زمان ترمیم می‌شوند و علائم بیماری کاهش می‌یابد.

• رعایت دقیق رژیم بدون گلوتن: از مصرف مواد غذایی فرآوری‌شده که ممکن است حاوی گلوتن باشند، خودداری کنید.
• مکمل‌های غذایی: در صورت کمبود ویتامین‌ها یا مواد معدنی (مانند آهن، کلسیم و ویتامین D)، پزشک ممکن است مکمل‌های مناسب تجویز کند.
• پیگیری منظم پزشکی: برای بررسی روند بهبود و پیشگیری از عوارض، باید به پزشک مراجعه کرد.
• آموزش و آگاهی: یادگیری نحوه شناسایی غذاهای حاوی گلوتن و آلودگی متقاطع برای مدیریت بهتر بیماری ضروری است.

با رعایت دقیق رژیم غذایی بدون گلوتن، علائم بیماری سلیاک معمولاً بهبود می‌یابد و کیفیت زندگی فرد افزایش پیدا می‌کند. پیگیری مداوم پزشکی و آگاهی از مواد غذایی مناسب کلید مدیریت این بیماری است.

جمع بندی

بیماری سلیاک یک چالش مادام‌العمر است که از ترکیب عوامل ژنتیکی و محیطی ناشی می‌شود و با واکنش سیستم ایمنی به گلوتن مشخص می‌گردد. این بیماری نه تنها بر سلامت جسمی تأثیر می‌گذارد، بلکه بر کیفیت زندگی روانی و اجتماعی فرد نیز اثر دارد. درمان، فراتر از حذف گلوتن از رژیم غذایی، نیازمند آگاهی بالا و تنظیم دقیق سبک زندگی است. اهمیت تشخیص زودهنگام و بررسی عوارض مرتبط، مانند کمبودهای تغذیه‌ای و بیماری‌های مرتبط، نباید نادیده گرفته شود. بیماران با آموزش مداوم و حمایت خانواده می‌توانند با این چالش زندگی کنند و به زندگی عادی بازگردند.

دکتر محمد امانی فوق تخصص گوارش و کبد