دیورتیکولیت یک بیماری شایع گوارشی است که زمانی رخ می‌دهد که کیسه‌های کوچکی به نام دیورتیکول، که معمولاً در دیواره روده بزرگ ایجاد می‌شوند، ملتهب یا عفونی شوند. این وضعیت می‌تواند باعث درد شکم، تب، یبوست یا اسهال شود و در برخی موارد، نیاز به درمان فوری پزشکی دارد. سبک زندگی، رژیم غذایی کم فیبر و افزایش سن از عوامل موثر در ایجاد این بیماری هستند. با این حال، آگاهی از علائم، اصلاح شیوه زندگی و پیگیری درمان مناسب می‌تواند به مدیریت این بیماری و پیشگیری از عوارض جدی کمک کند. در این مقاله، به بررسی علل، علائم، راه‌های پیشگیری و روش‌های درمان دیورتیکولیت می‌پردازیم تا اطلاعات جامع و کاربردی در اختیار شما قرار دهیم.

دیورتیکولیت چیست؟

دیورتیکولیت یک بیماری مرتبط با دستگاه گوارش است که زمانی رخ می‌دهد که دیورتیکول‌ها (کیسه‌های کوچک و برجسته‌ای که در دیواره داخلی روده بزرگ شکل می‌گیرند) ملتهب یا عفونی می‌شوند. این بیماری از شرایط شایع گوارشی محسوب می‌شود و معمولاً در افرادی که سن آن‌ها بالای ۴۰ سال است رخ می‌دهد، اما ممکن است در هر سنی نیز مشاهده شود.دیورتیکول‌ها کیسه‌های کوچک و بیرون‌زده‌ای هستند که در دیواره روده بزرگ (به‌ویژه در بخش سیگموئید) تشکیل می‌شوند. وجود دیورتیکول‌ها بدون التهاب یا عفونت، به این وضعیت «دیورتیکولوز» گفته می‌شود که معمولاً بی‌علامت است. اما هنگامی که دیورتیکول‌ها عفونی یا ملتهب می‌شوند، این وضعیت «دیورتیکولیت» نام دارد.

علت دیورتیکولیت

دلیل دقیق تشکیل دیورتیکول‌ها در روده بزرگ هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، اما کمبود فیبر در رژیم غذایی یکی از عوامل اصلی مطرح‌شده در این زمینه است. فیبر با نرم کردن مدفوع، از اعمال فشار زیاد به دیواره روده بزرگ جلوگیری می‌کند. در صورت کمبود فیبر، مدفوع سفت می‌شود و فشار بیشتری برای تخلیه آن به عضلات روده وارد می‌شود. این افزایش فشار می‌تواند به تدریج باعث ضعیف شدن لایه عضلانی خارجی روده شده و شرایطی را ایجاد کند که لایه داخلی از میان عضلات بیرون زده و دیورتیکول‌ها شکل بگیرند.

با این حال، شواهد بالینی رابطه مستقیمی بین کمبود فیبر و بروز دیورتیکولوز نشان نمی‌دهند. برخی محققین بر این باورند که شواهد استنباطی موجود برای تأیید این رابطه کافی است، اما همچنان اختلاف‌نظر در این زمینه وجود دارد. این موضوع به‌ویژه به دلیل عدم شیوع دیورتیکولوز در مناطقی با مصرف بالای فیبر، مانند آفریقا و آسیای جنوبی، در مقایسه با کشورهای غربی، که مصرف فیبر کمتر است، توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. با این وجود، ارتباط میان فیبر غذایی و ایجاد دیورتیکولوز همچنان موضوعی بحث‌برانگیز و نیازمند تحقیقات بیشتر است.

دیورتیکولیت یک بیماری گوارشی است که در آن کیسه‌های کوچکی به نام دیورتیکول، که در دیواره روده بزرگ تشکیل می‌شوند، دچار التهاب یا عفونت می‌گردند. این بیماری می‌تواند با علائمی مانند درد شکم، تب و تغییر در حرکات روده همراه باشد.

۱.رژیم غذایی کم فیبر

• رژیم غذایی که فیبر کافی ندارد، باعث یبوست و سخت شدن مدفوع می‌شود. این امر فشار داخل روده بزرگ را افزایش داده و می‌تواند باعث تشکیل دیورتیکول‌ها شود.
• این فشار اضافی ممکن است دیورتیکول‌ها را مستعد عفونت و التهاب کند.

۲.انسداد دیورتیکول

• باقی ماندن ذرات غذا یا مدفوع در داخل دیورتیکول‌ها می‌تواند منجر به انسداد آن‌ها شود. این انسداد محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ها ایجاد کرده و باعث عفونت می‌شود.

۳.عوامل مرتبط با التهاب

• تجمع باکتری‌ها یا مواد زائد در داخل دیورتیکول‌ها می‌تواند پاسخ التهابی بدن را تحریک کند.

۴.افزایش سن

• با افزایش سن، دیواره روده ضعیف‌تر می‌شود و خطر تشکیل دیورتیکول‌ها و دیورتیکولیت بیشتر می‌شود. این بیماری عمدتاً در افراد بالای ۴۰ سال مشاهده می‌شود.

۵.سبک زندگی ناسالم

• چاقی: وزن اضافی به افزایش فشار در روده کمک می‌کند.
• عدم فعالیت بدنی: تحرک کم می‌تواند باعث کاهش حرکات طبیعی روده و یبوست شود.
• مصرف زیاد غذاهای چرب و فرآوری‌شده: این مواد غذایی می‌توانند عملکرد روده را مختل کنند.

۶.ژنتیک

• عوامل ژنتیکی نیز می‌توانند در ایجاد دیورتیکول‌ها و دیورتیکولیت نقش داشته باشند. اگر سابقه خانوادگی این بیماری وجود داشته باشد، احتمال ابتلا بیشتر می‌شود.

۷.سیگار کشیدن

• سیگار کشیدن می‌تواند التهاب در بدن را تشدید کرده و خطر دیورتیکولیت را افزایش دهد.

۸.مصرف برخی داروها

• استفاده طولانی‌مدت از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و آسپرین ممکن است خطر ابتلا به دیورتیکولیت را افزایش دهد.

در نهایت، ترکیبی از عوامل مانند رژیم غذایی کم فیبر، یبوست، افزایش سن و سبک زندگی ناسالم می‌تواند به ایجاد و التهاب دیورتیکول‌ها منجر شود. آگاهی از این عوامل و تغییر عادات روزمره می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از دیورتیکولیت ایفا کند.

علائم دیورتیکولیت

دیورتیکولوز در بسیاری از موارد بدون علامت است و به آن دیورتیکولوز بدون علامت گفته می‌شود. برخی افراد ممکن است درد مقطعی در ناحیه تحتانی شکم، به‌ویژه سمت چپ، تجربه کنند که معمولاً پس از صرف غذا یا دفع مدفوع ایجاد می‌شود. تخلیه گاز دستگاه گوارش می‌تواند تا حدی به تسکین این درد کمک کند. از دیگر نشانه‌های دیورتیکولوز می‌توان به تغییر در الگوی حرکتی دستگاه گوارش، یبوست یا اسهال، و وجود مقادیر ناچیز خون در مدفوع اشاره کرد.

در صورت التهاب دیورتیکول‌های روده بزرگ که به دیورتیکولیت منجر می‌شود، علائم جدی‌تری بروز می‌کنند. این علائم شامل درد مداوم و شدید در ناحیه شکم (معمولاً سمت چپ و گاهی سمت راست)، تب، حالت تهوع و استفراغ، تکرر ادرار، و خونریزی از راست‌روده هستند. توجه به این نشانه‌ها و مراجعه به پزشک در صورت بروز آنها برای تشخیص و درمان به موقع بسیار حائز اهمیت است.

دیورتیکولیت ممکن است علائم خفیف یا شدیدی داشته باشد که معمولاً به التهاب و عفونت دیورتیکول‌ها مرتبط است. رایج‌ترین علائم عبارت‌اند از:

علامت	توضیحات
درد شکم	درد مداوم یا شدید، معمولاً در سمت چپ پایین شکم احساس می‌شود.
تب و لرز	نشانه‌ای از عفونت که می‌تواند با افزایش دمای بدن همراه باشد.
تغییرات در حرکات روده	یبوست یا اسهال ممکن است رخ دهد و احساس نیاز مداوم به تخلیه وجود داشته باشد.
نفخ و گاز معده	احساس پری و سنگینی در شکم به دلیل تجمع گاز یا التهاب روده.
تهوع و استفراغ	در موارد شدیدتر، به‌ویژه همراه با انسداد یا التهاب قابل‌توجه.
خونریزی از مقعد	در صورت خونریزی از دیورتیکول‌ها، خون روشن ممکن است در مدفوع دیده شود.
حساسیت شکم	در ناحیه دردناک، حساسیت به لمس افزایش می‌یابد.
تب بالا	در موارد شدیدتر، تب ممکن است بیش از 38.5 درجه سانتی‌گراد باشد.
ضعف و خستگی	به دلیل التهاب مزمن یا کم‌خونی ناشی از خونریزی ایجاد می‌شود.

دیورتیکولیت با علائم متنوعی همراه است که شدت آن‌ها به وضعیت بیمار بستگی دارد. آگاهی از این علائم و اقدام سریع به تشخیص و درمان می‌تواند از عوارض جدی جلوگیری کند.

درمان دیورتیکولیت

درمان دیورتیکولیت بسته به شدت بیماری، وضعیت سلامت عمومی بیمار و وجود یا عدم وجود عوارض متفاوت است. در موارد خفیف، درمان معمولاً شامل استراحت، تغییر رژیم غذایی، و مصرف داروهای خوراکی است. پزشک ممکن است توصیه کند بیمار برای چند روز از رژیم مایعات شفاف استفاده کند تا روده استراحت کند. به تدریج و پس از کاهش التهاب، غذاهای کم‌فیبر و سپس رژیم غذایی غنی از فیبر به برنامه غذایی اضافه می‌شود. مصرف آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی مانند مترونیدازول یا سیپروفلوکساسین برای کنترل عفونت و داروهای مسکن برای کاهش درد نیز ممکن است تجویز شود.

در موارد متوسط تا شدید، بیمار ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان داشته باشد. در این شرایط، آنتی‌بیوتیک‌ها به صورت وریدی تجویز می‌شوند و ممکن است تغذیه بیمار به صورت وریدی انجام شود تا روده به‌طور کامل استراحت کند. در مواردی که عوارضی مانند آبسه، فیستول، انسداد روده یا سوراخ شدن دیواره روده رخ دهد، مداخلات جراحی لازم می‌شود. این جراحی‌ها ممکن است شامل برداشتن بخشی از روده باشد که تحت تأثیر قرار گرفته است. در برخی موارد پیچیده، ایجاد استوما (کولوستومی موقت) ممکن است ضروری باشد تا روده بهبود یابد.

پس از درمان، تغییر سبک زندگی برای پیشگیری از عود دیورتیکولیت اهمیت زیادی دارد. این تغییرات شامل مصرف غذاهای غنی از فیبر، نوشیدن آب کافی، انجام ورزش منظم، و اجتناب از سیگار کشیدن است. همچنین، در صورت وجود دیورتیکولوز بدون علائم، رعایت این نکات می‌تواند به جلوگیری از تبدیل آن به دیورتیکولیت کمک کند. مراجعه منظم به پزشک و انجام کولونوسکوپی در صورت نیاز، از دیگر اقدامات ضروری برای مدیریت و پیگیری این بیماری است. با پیگیری درمان مناسب و اصلاح عادات زندگی، می‌توان به کاهش خطر عوارض و بهبود کیفیت زندگی دست یافت.

درمان قطعی دیورتیکولیت

درمان قطعی دیورتیکولیت بستگی به شدت بیماری دارد. در موارد خفیف، با تغییر رژیم غذایی، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، و استراحت روده می‌توان التهاب را کنترل کرد. در موارد شدیدتر یا با عوارض مانند آبسه یا انسداد روده، جراحی برای برداشتن بخش آسیب‌دیده روده انجام می‌شود که می‌تواند درمان قطعی محسوب شود. پس از درمان، تغییر سبک زندگی، مصرف فیبر کافی، و پیگیری منظم پزشکی برای پیشگیری از عود بیماری ضروری است.

راه های پیشگیری از دیورتیکولیت

پیشگیری از دیورتیکولیت عمدتاً شامل ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی و رژیم غذایی است. این اقدامات می‌توانند به کاهش فشار در روده‌ها و جلوگیری از التهاب یا عفونت دیورتیکول‌ها کمک کنند:

۱.مصرف فیبر کافی: مصرف غذاهای غنی از فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، و حبوبات به بهبود حرکات روده و پیشگیری از یبوست کمک می‌کند. میزان فیبر توصیه‌شده روزانه برای بزرگسالان معمولاً بین 25 تا 30 گرم است.

۲.نوشیدن مایعات کافی : مصرف آب کافی باعث نرم شدن مدفوع و کاهش فشار روی دیواره روده می‌شود.

۳.فعالیت بدنی منظم: ورزش منظم مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، یا شنا می‌تواند حرکات طبیعی روده را تقویت کرده و یبوست را کاهش دهد.

۴.مدیریت وزن: کاهش وزن اضافی به کاهش فشار در روده و خطر دیورتیکولیت کمک می‌کند.

۵.اجتناب از یبوست مزمن: استفاده از فیبر، مایعات، و در صورت نیاز ملین‌های طبیعی می‌تواند به جلوگیری از یبوست کمک کند.

۶.کاهش مصرف غذاهای فرآوری‌شده: غذاهای چرب، سرخ‌شده، و فرآوری‌شده می‌توانند خطر التهاب در روده را افزایش دهند.

۷.ترک سیگار: سیگار کشیدن می‌تواند خطر دیورتیکولیت و سایر مشکلات گوارشی را افزایش دهد.

۸.مصرف پروبیوتیک‌ها: استفاده از مواد غذایی یا مکمل‌های حاوی پروبیوتیک ممکن است به حفظ تعادل باکتری‌های مفید در روده کمک کند.

۹. مدیریت استرس: استرس مزمن می‌تواند بر عملکرد دستگاه گوارش تأثیر منفی بگذارد. تمرینات آرامش‌بخش مانند یوگا یا مدیتیشن می‌تواند مفید باشد.

۱۰. مراجعه منظم به پزشک: در صورت وجود دیورتیکولوز (بدون التهاب)، مراجعه به پزشک برای بررسی وضعیت و دریافت توصیه‌های مناسب ضروری است.

رعایت سبک زندگی سالم و رژیم غذایی مناسب می‌تواند خطر ابتلا به دیورتیکولیت را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد. با پیشگیری از یبوست و حفظ سلامت روده‌ها، می‌توانید از عوارض جدی این بیماری جلوگیری کنید.

جمع بندی

دیورتیکولیت یک بیماری گوارشی است که با التهاب یا عفونت دیورتیکول‌های روده بزرگ همراه است و می‌تواند علائمی مانند درد شکم، تب، و تغییرات در حرکات روده ایجاد کند. درمان این بیماری بسته به شدت آن از تغییر رژیم غذایی و مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها تا جراحی در موارد پیچیده متغیر است. پیشگیری از دیورتیکولیت با رعایت رژیم غذایی غنی از فیبر، نوشیدن آب کافی، ورزش منظم، و پرهیز از یبوست امکان‌پذیر است. همچنین، تغییر سبک زندگی و مدیریت استرس نقش مهمی در کاهش خطر عود بیماری دارد. در نهایت، آگاهی و اقدام به موقع می‌تواند از عوارض جدی دیورتیکولیت پیشگیری کند و به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند.

دکتر محمد امانی فوق تخصص گوارش و کبد