سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یکی از شایع‌ترین اختلالات گوارشی است که با علائمی مانند درد شکمی، نفخ و تغییرات در حرکات روده ( یبوست یا اسهال ) شناخته می‌شود. علت دقیق آن مشخص نیست، اما عواملی مانند استرس، حساسیت روده و تغییرات میکروبیوم نقش دارند. درمان این بیماری شامل اصلاح رژیم غذایی، مدیریت استرس و در برخی موارد دارو است. هدف از درمان، کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی بیمار است. در این مقاله از کلینیک تخصصی گوارش و کبد پارلا، به روش تشخیص و درمان IBS یا سندروم روده تحریک پذیر خواهیم پرداخت ❤️

علائم سندروم روده تحریک پذیر

سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) با مجموعه‌ای از علائم گوارشی مشخص می‌شود که بیشتر شامل درد شکمی، نفخ و تغییرات در حرکات روده است. این علائم مزمن و متغیر هستند و اغلب تحت تأثیر استرس یا مصرف برخی غذاها تشدید می‌شوند. در ادامه به بررسی علائم سندروم روده تحریک پذیر می پردازیم:

• درد و ناراحتی شکمی: معمولاً این درد بعد از اجابت مزاج کاهش می‌یابد.
• نفخ شکم: احساس سنگینی و پر بودن در شکم که اغلب آزاردهنده است.
• تغییرات در حرکات روده: شامل یبوست (IBS-C)، اسهال (IBS-D) یا تناوب بین این دو.
• وجود مخاط در مدفوع: برخی افراد مخاط شفاف یا سفید در مدفوع خود مشاهده می‌کنند.
• احساس تخلیه ناقص: حتی پس از دفع، احساس می‌شود روده کاملاً تخلیه نشده است.
• احساس نیاز ناگهانی به توالت: خیلی. ازافراد که دچار ibs هستند، احساس ناگهانی شدیدی به توالت پیدا میکنند.

اگرچه این علائم می‌توانند آزاردهنده باشند، اما با مدیریت صحیح از طریق تغییر سبک زندگی، رژیم غذایی مناسب و کاهش استرس، قابل کنترل هستند. شناخت محرک‌های فردی نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی مبتلایان به IBS دارد.

سندروم روده تحریک پذیر چیست؟

سندروم روده تحریک پذیر (Irritable Bowel Syndrome یا IBS) یک اختلال گوارشی شایع است که با علائمی مانند درد شکم، نفخ، تغییرات در الگوی دفع مدفوع (یعنی اسهال یا یبوست) و احساس عدم تخلیه کامل روده همراه است. این اختلال معمولاً با عوامل استرس‌زا، تغذیه نامناسب یا تغییرات در سبک زندگی تشدید می‌شود، اما معمولاً باعث آسیب دائمی به روده‌ها نمی‌شود.

سندروم روده تحریک پذیر به‌طور معمول به دلیل اختلال در حرکت یا انقباضات عضلات روده ایجاد می‌شود. عواملی چون اختلالات هورمونی، تغییرات در میکروبیوم روده، استرس و حساسیت بیش از حد سیستم عصبی روده می‌توانند در بروز این بیماری موثر باشند. درمان آن معمولاً شامل تغییرات در رژیم غذایی، مدیریت استرس، و در برخی موارد داروها برای کنترل علائم است.

تشخیص سندروم روده تحریک پذیر

تشخیص سندروم روده تحریک پذیر (IBS) معمولاً از طریق بررسی تاریخچه پزشکی بیمار و ارزیابی علائم انجام می‌شود. پزشک ابتدا به علائم گوارشی بیمار مانند درد شکم، نفخ، اسهال یا یبوست توجه می‌کند. برای تأیید تشخیص، پزشک به‌دقت علائم و شرایط بیمار را بررسی کرده و به جستجوی نشانه‌های بیماری‌های دیگر می‌پردازد که ممکن است مشابه علائم IBS باشند. در این فرایند، بررسی دقیق علائم و تاریخچه پزشکی برای تشخیص صحیح ضروری است.

در مواردی که تشخیص قطعی به نظر نرسد یا علائم غیرمعمولی وجود داشته باشد، پزشک ممکن است آزمایشات دیگری مانند آزمایش خون، آزمایش مدفوع یا حتی کولونوسکوپی را توصیه کند تا سایر مشکلات گوارشی رد شوند. این آزمایشات به‌ویژه در صورتی انجام می‌شود که علائم شدیدتر یا متفاوت از آنچه معمولاً در IBS مشاهده می‌شود، باشند. در نهایت، تشخیص سندروم روده تحریک پذیر بیشتر به ویژگی‌های بالینی و رد کردن سایر بیماری‌ها بستگی دارد، چرا که هیچ آزمایش خاصی برای تأیید این اختلال وجود ندارد.

۱.بررسی علائم: پزشک ابتدا علائم بیمار مانند تغییر حالت مدفوع و دردهای روده و استرس بیمار را بررسی می‌کند.

۲.بررسی سابقه پزشکی: سابقه خانوادگی بیماری‌های گوارشی، سبک زندگی و میزان استرس بیمار مورد توجه قرار می‌گیرد.

۳.آزمایش‌های خون و مدفوع: برای رد بیماری‌های دیگر مانند بیماری سلیاک، عدم تحمل لاکتوز، عفونت‌ها یا التهاب روده.

۴.کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی: در صورت وجود علائم هشداردهنده مانند کاهش وزن شدید، خون در مدفوع یا علائم طولانی‌مدت، پزشک این روش‌ها را برای بررسی دقیق‌تر روده‌ها توصیه می‌کند.

در پایان، تشخیص IBS بر پایه‌ی بررسی دقیق علائم و رد سایر بیماری‌ها انجام می‌شود. این فرآیند نیازمند همکاری بیمار و پزشک برای شناسایی دقیق وضعیت و جلوگیری از تشخیص‌های اشتباه است.

رژیم غذایی مناسب برای افراد مبتلا به سندروم روده تحریک پذیر

رژیم غذایی مناسب می‌تواند تأثیر چشمگیری در مدیریت علائم سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) داشته باشد. با رعایت برخی اصول و شناسایی غذاهای محرک، می‌توان کیفیت زندگی مبتلایان را بهبود بخشید. در ادامه به بررسی رژیم غذایی مناسب سندروم روده تحریک پذیر می پردازیم:

دسته غذایی	غذاهای توصیه‌شده	غذاهای اجتنابی
میوه‌ها	موز، پرتقال، توت‌فرنگی	سیب، گلابی، هندوانه
سبزیجات	خیار، کدو سبز، هویج	پیاز، سیر، کلم، کلم بروکلی
لبنیات	ماست پروبیوتیک، شیر بدون لاکتوز	شیر کامل، پنیر نرم
حبوبات	عدس پوست‌کنده، نخود فرنگی	لوبیا، عدس با پوست
پروتئین‌ها	گوشت بدون چربی، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ	سوسیس، کالباس، گوشت چرب
غلات	برنج سفید، جو دوسر، نان بدون گلوتن	نان گندم کامل، غلات سبوس‌دار
نوشیدنی‌ها	آب، دمنوش‌های آرام‌بخش مانند نعناع و بابونه	قهوه، نوشیدنی‌های گازدار، الکل
شیرین‌کننده‌ها	شکر طبیعی در حد اعتدال	سوربیتول، مانیتول (شیرین‌کننده‌های مصنوعی)

با رعایت این رژیم غذایی و شناسایی غذاهای مناسب و محرک، می‌توان علائم سندرم روده تحریک‌پذیر را به‌خوبی مدیریت کرد. همکاری با متخصص تغذیه و پایبندی به تغییرات تدریجی، کیفیت زندگی مبتلایان را بهبود می‌بخشد.

شکل مدفوع در سندروم روده تحریک پذیر

شکل مدفوع در سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) معمولاً تحت تأثیر نوع IBS (یبوست غالب، اسهال غالب، یا ترکیبی) متفاوت است و تغییرات مشخصی در آن مشاهده می‌شود:

۱.IBS با یبوست غالب (IBS-C): مدفوع معمولاً سفت و خشک است، به شکل تکه‌های کوچک یا گره‌دار (شبیه گلوله) که دفع آن دشوار و دردناک است.

۲.IBS با اسهال غالب (IBS-D): مدفوع شل، آبکی و با دفعات بیشتر از حد معمول است که ممکن است فوریت در دفع نیز همراه آن باشد.

۳.IBS ترکیبی (IBS-M): مدفوع به‌طور متناوب بین یبوست و اسهال تغییر می‌کند، و ممکن است یک روز سفت و خشک و روز دیگر آبکی باشد.

۴.وجود مخاط در مدفوع: در برخی موارد، افراد ممکن است مخاط شفاف یا سفید در مدفوع مشاهده کنند که از علائم رایج IBS است.

۵.احساس تخلیه ناقص: حتی پس از دفع، بیمار ممکن است احساس کند که مدفوع به‌طور کامل تخلیه نشده است.

شکل و ویژگی‌های مدفوع در افراد مبتلا به IBS می‌تواند نشان‌دهنده شدت و نوع بیماری باشد. توجه به این تغییرات و مشاوره با پزشک می‌تواند در مدیریت بهتر علائم و انتخاب روش درمانی مناسب مؤثر باشد.

درمان سندروم روده تحریک پذیر

درمان سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) نیازمند رویکردی چندجانبه است که شامل تغییرات در رژیم غذایی، مدیریت استرس و استفاده از داروهای مناسب می‌باشد. با انتخاب روش‌های درمانی متناسب با علائم هر فرد، می‌توان کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشید.

روش درمان	توضیحات
تغییرات رژیم غذایی	– استفاده از رژیم FODMAP – مصرف فیبر محلول (مانند جو دوسر) – پرهیز از غذاهای چرب، گازدار و محرک
مدیریت استرس	– استفاده از مدیتیشن و یوگا – رفتاردرمانی شناختی (CBT)
فعالیت بدنی	ورزش منظم برای تنظیم عملکرد روده و کاهش استرس
داروها	– برای یبوست: لیناکلوتاید، پلی‌اتیلن گلیکول – برای اسهال: لوپرامید، ریفاکسیمین – برای درد شکمی: هیوسین، آمی‌تریپتیلین
پروبیوتیک‌ها	استفاده از مکمل‌های پروبیوتیک برای تعادل میکروبیوم روده
دمنوش‌های گیاهی	مصرف دمنوش‌های نعناع یا بابونه برای کاهش اسپاسم و درد
مشاوره روان‌شناختی	استفاده از روان‌درمانی یا داروهای ضداضطراب در صورت وجود اضطراب و افسردگی
مصرف مایعات کافی	نوشیدن آب به میزان مناسب برای جلوگیری از یبوست
ثبت غذای روزانه	یادداشت غذاهای مصرفی و علائم برای شناسایی محرک‌ها
پشتیبانی تخصصی	مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه برای تدوین برنامه درمانی

درمان سندرم روده تحریک‌پذیر با شناسایی محرک‌ها و اجرای تغییرات تدریجی به بهترین نتیجه می‌رسد. همکاری با پزشک و متخصص تغذیه نقش کلیدی در مدیریت موفق این بیماری دارد.

رژیم غذایی FODMAP چیست؟

رژیم غذایی FODMAP روشی برای کاهش علائم گوارشی مانند نفخ، درد شکمی و تغییرات در حرکات روده در افراد مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) است. این رژیم بر حذف موقت کربوهیدرات‌های قابل تخمیر (مانند لاکتوز، فروکتوز، و پلی‌ال‌ها) تمرکز دارد که باعث گاز و تحریک روده می‌شوند. پس از حذف، غذاها به‌تدریج اضافه می‌شوند تا محرک‌های فردی شناسایی شوند. غذاهایی مانند موز، خیار، برنج و گوشت مجازند، اما سیب، پیاز و لبنیات معمولی باید محدود شوند. این رژیم باید با نظارت متخصص تغذیه اجرا شود تا از کمبود مواد مغذی جلوگیری شود.

مزایای رژیم FODMAP

رژیم غذایی FODMAP یک روش علمی و موثر برای کاهش علائم گوارشی در افراد مبتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) است. این رژیم با شناسایی و حذف غذاهای محرک، به بهبود کیفیت زندگی و عملکرد روده کمک می‌کند.

• کاهش علائم گوارشی: این رژیم به طور قابل‌توجهی نفخ، گاز، درد شکمی و تغییرات در حرکات روده (یبوست یا اسهال) را کاهش می‌دهد.
• بهبود کیفیت زندگی: با کاهش علائم آزاردهنده، افراد مبتلا به IBS می‌توانند سبک زندگی راحت‌تر و فعال‌تری داشته باشند.
• شناسایی محرک‌های غذایی فردی: این رژیم کمک می‌کند تا غذاهایی که علائم را تشدید می‌کنند شناسایی شده و از مصرف آن‌ها اجتناب شود.
• عملکرد بهتر روده: با کاهش مصرف غذاهای قابل تخمیر، فشار و تحریک بر روی روده کاهش یافته و عملکرد آن بهبود می‌یابد.
• رویکرد شخصی‌سازی‌شده: رژیم FODMAP بر اساس واکنش‌های بدن هر فرد تنظیم می‌شود و به یک برنامه غذایی منحصربه‌فرد ختم می‌گردد.

رژیم FODMAP با رویکردی علمی به شناسایی غذاهای محرک و کاهش علائم گوارشی کمک می‌کند. با نظارت متخصص تغذیه، این رژیم می‌تواند بهبود قابل‌توجهی در سلامت و کیفیت زندگی افراد ایجاد کند.

علت سندروم روده تحریک پذیر چیست؟

علت‌های سندروم روده تحریک پذیر می‌تواند خیلی متفاوت باشد اما یکی از این عوامل، اختلال در عملکرد عضلات روده است که باعث حرکت غیرطبیعی روده‌ها می‌شود و در نتیجه علائم IBS را به‌وجود می‌آورد. در برخی افراد، این اختلالات حرکتی به‌دلیل حساسیت بیش از حد سیستم عصبی روده به تحریکات مختلف رخ می‌دهد. این حساسیت می‌تواند باعث درد و ناراحتی در روده‌ها و تغییر در الگوی دفع مدفوع شود.

علاوه بر این، تغییرات در میکروبیوم روده (ترکیب باکتری‌های مفید و مضر در روده) نیز می‌تواند در بروز سندروم روده تحریک پذیر مؤثر باشد. عدم تعادل در این باکتری‌ها می‌تواند تأثیرات منفی بر عملکرد روده‌ها بگذارد و حساسیت آن‌ها را افزایش دهد. عوامل دیگری چون استرس، تغییرات هورمونی و تغذیه نامناسب نیز به‌طور قابل توجهی می‌توانند علائم IBS را تشدید کنند. به‌طور کلی، ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و عصبی ممکن است در ایجاد این اختلال دخیل باشند.

• اختلال در حرکات روده: تغییرات در انقباضات روده‌ای می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی مانند یبوست یا اسهال شود.
• حساسیت به درد: افراد مبتلا به IBS معمولاً حساسیت بیشتری به درد در ناحیه روده دارند که ممکن است ناشی از فعالیت‌های طبیعی روده باشد.
• اختلال در میکروبیوم روده: تغییرات در تعادل باکتری‌های روده‌ای می‌تواند علائم را تشدید کند.
• استرس و اضطراب: عوامل روانی مانند استرس می‌توانند علائم IBS را تشدید کرده و عملکرد روده را تحت تأثیر قرار دهند.
• التهاب خفیف: در برخی افراد مبتلا به IBS، التهاب جزئی در روده مشاهده می‌شود که ممکن است بر عملکرد آن تأثیر بگذارد.
• ژنتیک: برخی از افراد که سابقه خانوادگی IBS دارند، احتمال بیشتری برای ابتلا به این بیماری دارند. این نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی ممکن است در بروز این اختلال نقش داشته باشند.
• عوامل محیطی: تغییرات در رژیم غذایی، عفونت‌های روده‌ای قبلی (مثل عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی) و تغییرات در سبک زندگی می‌توانند به بروز و تشدید IBS کمک کنند.

غذاهای مضر برای مبتلایان به روده تحریک پذیر

شناخت غذاهای مضر برای افراد مبتلا به سندروم روده تحریک‌پذیر می‌تواند به کنترل علائم کمک کند و کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود بخشد. با حذف این غذاها از رژیم غذایی، بسیاری از مشکلات گوارشی مانند نفخ، درد شکمی و اسهال کاهش می‌یابد.

گروه غذایی	غذاهای مضر
غذاهای حاوی لاکتوز	شیر، ماست، پنیر نرم
غذاهای حاوی فروکتوز بالا	سیب، گلابی، انبه، هندوانه، عسل
سبزیجات گاززا	پیاز، سیر، کلم بروکلی، گل‌کلم، کلم
حبوبات	لوبیا، عدس، نخود
غذاهای چرب و سرخ‌شده	فست‌فود، پیتزا، سیب‌زمینی سرخ‌شده
شیرین‌کننده‌های مصنوعی	سوربیتول، مانیتول، زایلیتول (در آدامس‌ها، نوشیدنی‌های کم‌کالری)
محصولات حاوی گلوتن	نان، ماکارونی، شیرینی‌های حاوی گندم
نوشیدنی‌های کافئین‌دار و الکلی	قهوه، چای سیاه، نوشیدنی‌های انرژی‌زا
نوشیدنی‌های گازدار	نوشابه‌های گازدار، آب‌معدنی گازدار

در نتیجه، پرهیز از غذاهای مضر می‌تواند به کاهش علائم سندروم روده تحریک‌پذیر و بهبود عملکرد روده کمک کند. مهم است که تغییرات رژیم غذایی تحت نظر متخصص تغذیه صورت گیرد تا از کمبود مواد مغذی جلوگیری شود.

آیا سندروم روده تحریک پذیر قابل درمان است؟

سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) به طور کامل قابل درمان نیست. این بیماری یک اختلال مزمن است که علائم آن می‌تواند با تغییرات در رژیم غذایی، سبک زندگی، مدیریت استرس و داروها کنترل شود، اما درمان قطعی برای آن وجود ندارد. هدف از درمان‌ها، کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی بیمار است. با این حال، بسیاری از افراد می‌توانند با رعایت مراقبت‌های مناسب، علائم خود را به طور مؤثری مدیریت کنند.

آیا می توان از سندروم روده تحریک پذیر پیشگیری کرد؟

بله، می‌توان از سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) تا حدی پیشگیری کرد. رعایت یک رژیم غذایی سالم و متعادل، اجتناب از غذاهای محرک، و مدیریت استرس می‌تواند به کاهش خطر بروز علائم کمک کند. همچنین، ورزش منظم و خواب کافی نقش مهمی در کنترل عملکرد روده دارند. آگاهی از محرک‌های فردی و رعایت آن‌ها در رژیم غذایی نیز می‌تواند از تشدید علائم جلوگیری کند. در نهایت، استفاده از پروبیوتیک‌ها و مراقبت‌های بهداشتی می‌تواند به پیشگیری و مدیریت بهتر این بیماری کمک کند.

راه های جلوگیری از سندروم روده تحریک پذیر

برای جلوگیری از سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS)، تغییرات در سبک زندگی و عادات غذایی می‌تواند به کاهش بروز علائم و پیشگیری از تشدید آن‌ها کمک کند. در ادامه، چند راهکار مؤثر برای جلوگیری از این بیماری آورده شده است:

• مدیریت استرس: استرس می‌تواند عامل اصلی تشدید علائم IBS باشد. استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس مانند یوگا، مدیتیشن، تنفس عمیق و انجام فعالیت‌های آرامش‌بخش می‌تواند به کاهش فشار روانی و پیشگیری از علائم کمک کند.
• رژیم غذایی متعادل: مصرف غذاهای سالم و متنوع، شامل میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و پروتئین‌های کم‌چرب، و اجتناب از غذاهای چرب، کافئین، نوشیدنی‌های گازدار و غذاهای حاوی لاکتوز و فروکتوز می‌تواند علائم IBS را کنترل کند.
• فعالیت بدنی منظم: ورزش‌های منظم مانند پیاده‌روی، دویدن، شنا و ورزش‌های یوگا می‌توانند به تحریک حرکت روده و بهبود عملکرد گوارشی کمک کنند.
• پرهیز از پرخوری و وعده‌های غذایی سنگین: مصرف وعده‌های غذایی کوچک‌تر و منظم و پرهیز از خوردن غذاهای سنگین یا پرچرب به کاهش بار اضافی بر روده کمک می‌کند.
• خواب کافی: داشتن خواب کافی و منظم می‌تواند به کاهش استرس و بهبود عملکرد سیستم گوارشی کمک کند. خواب ناکافی می‌تواند بر عملکرد روده تأثیر منفی بگذارد و علائم IBS را تشدید کند.
• آگاهی از غذاهای محرک: برخی غذاها ممکن است علائم IBS را تشدید کنند. شناسایی و حذف غذاهای محرک از رژیم غذایی، مانند غذاهای سرشار از لاکتوز، فروکتوز، یا مواد افزودنی، می‌تواند به پیشگیری از مشکلات گوارشی کمک کند.
• استفاده از پروبیوتیک‌ها: مصرف پروبیوتیک‌ها می‌تواند به تعادل میکروبیوم روده کمک کند و علائم گوارشی را کاهش دهد. مشاوره با پزشک برای انتخاب پروبیوتیک‌های مناسب بسیار مفید است.

از کجا بفهمیم سندروم روده تحریک پذیر داریم؟

برای تشخیص سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS)، باید به علائمی مانند درد شکمی، نفخ، تغییرات در الگوی اجابت مزاج (مانند اسهال یا یبوست) و احساس عدم تخلیه کامل روده توجه کرد. این علائم معمولاً به مدت حداقل 3 ماه و حداقل یک روز در هفته تکرار می‌شوند. همچنین، اگر علائم با خوردن برخی غذاها یا استرس افزایش یابد، احتمال ابتلا به IBS بیشتر است. برای تأیید تشخیص، مراجعه به پزشک و انجام آزمایش‌های گوارشی ضروری است.

جمع بندی

سندروم روده تحریک‌پذیر یک اختلال گوارشی شایع است که می‌تواند به‌طور قابل توجهی کیفیت زندگی افراد را تحت تاثیر قرار دهد. تشخیص صحیح، مدیریت استرس، رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم از جمله عواملی هستند که در پیشگیری و کنترل این بیماری نقش مهمی دارند. همچنین، شناسایی محرک‌های شخصی و پرهیز از غذاهای مضر می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. با رعایت تغییرات سبک زندگی و درمان‌های مناسب، می‌توان به بهبود عملکرد روده و کاهش ناراحتی‌های گوارشی دست یافت. در نهایت، مشاوره با پزشک برای شخصی‌سازی برنامه درمانی، به پیشگیری و مدیریت مؤثرتر این بیماری کمک می‌کند.

دکتر محمد امانی فوق تخصص گوارش و کبد