بیماری التهابی روده (IBD) به گروهی از بیماریها گفته میشود که باعث التهاب و تورم دستگاه گوارش میشوند، در این شرایط این بخشها قرمز، متورم و گاهی دردناک میشوند.
بیماری التهابی روده چیست؟
دستگاه گوارش مجموعه بزرگی از اعضا از دهان تا مقعد را شامل میشود. اگر دستگاه گوارش سالم باشد، غذا به آرامی در درون آن حرکت میکند و باقی ماندههای آن به خارج از بدن هدایت میشوند.
اگر فردی به بیماری التهابی روده مبتلا شود، بخشهایی از دستگاه گوارش ملتهب میشوند. با گذشت زمان، این التهاب میتواند دردهای شدید، اسهال و در بعضی موارد مدفوع همراه با خون را ایجاد کند. علائم بیماری التهابی روده میتوانند ظاهر شوند و از بین بروند و به صورت اپیزودها و حملههایی عمل کنند. به دلیل التهاب در دستگاه گوارش، بدن افراد مبتلا به بیماری التهابی روده نمیتواند تمامی مواد مغذی مورد نیاز خود را جذب کند.
انواع مختلف بیماری التهاب روده
شایع ترین انواع بیماری التهاب روده، بیماریهای کولیت زخمی و کرون هستند. این بیماریها به یکدیگر شباهتهای زیادی دارند، با این حال هر کدام از این دو بیماری بخشهای متفاوتی از دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار میدهند.
– بیماری کولیت زخمی
بیماری کولیت زخمی بر روده بزرگ و راست روده تاثیر میگذارد. این بیماری موجب ورم کردن و ایجاد زخمهای باز کوچک بر روی سطح داخلی روده بزرگ یا راست روده میشود. زخمها ممکن است خونریزی و چرک کنند. در بیماری کولیت زخمی، ناحیه پیوسته ای وجود دارد که در درون روده بزرگ و راست روده آسیب دیده است. آسیبها معمولا به صورت لکههای جدا از هم نیستند.
– بیماری کرون
این بیماری میتواند هر بخشی از دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار دهد. این بیماری میتواند از دهان تا مقعد را متاثر کند. التهاب ناشی از بیماری کرون اغلب به صورت لکهها و پچهایی در اعضای دستگاه گوارش نظیر شکم یا رودهها اتفاق میافتد. در افراد مبتلا به این بیماری، بافت طبیعی در کنار بافت ملتهب یا لکههایی از جراحت قرار دارد.
علت ابتلا به بیماری التهاب روده
چندین عامل میتوانند به ایجاد بیماری التهابی روده کمک کنند. برای مثال، این بیماری ممکن است به دلیل پاسخ نامنظم سیستم ایمنی به باکتریها، ویروسها و یا تکههای غذا ایجاد شود. این مسئله میتواند موجب ایجاد واکنش التهابی در شکم شود.
عوامل خطرآفرین برای ابتلا به کولیت زخمی
از جمله مهمترین دلایل ابتلا به کولیت زخمی عبارتند از:
۱. سن
بیشتر افراد در حد فاصل پانزده تا سی سالگی یا بعد از 60 سالگی با این بیماری مواجه میشوند.
۲. نژاد
متولدین خاورمیانه ریسک بالاتری از ابتلا به کولیت زخمی را متحمل میشوند.
۳. ژنتیک
افرادی که بستگان نزدیک آنها به این بیماری مبتلا شده اند، خطر بالاتری از ابتلا به آن را متحمل میشوند.
عوامل خطر آفرین برای ابتلا به بیماری کرون
عواملی وجود دارند که میتوانند خطر ابتلای فرد به این بیماری را افزایش دهند عواملی همچون
۱. ژنتیک
افرادی که والدین یا خواهر و برادر آنها به این بیماری مبتلا شده اند، به احتمال بیشتری به آن مبتلا خواهند شد.
۲. استفاده از برخی داروها
استفاده از بعضی داروها شامل داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs)، داروهای ضدباروری و آنتی بیوتیکها میتوانند خطر ابتلا به بیماری کرون را افزایش دهند.
۳. مصرف سیگار
این عادت میتواند خطر ابتلا به بیماری کرون را دو برابر کند.
۴. رژیمهای غذایی
رژیمهای غذایی که حاوی مقادیر زیادی از چربی هستند میتوانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند.
علائم بیماری التهابی روده
علائم بیماری التهابی روده برای هر دو دسته اصلی این بیماریها، یعنی کولیت زخمی و بیماری کرون، مشابه هم هستند. علائم بیماریهای میتواند از مشکلات خفیف تا مسائل حاد را در بر بگیرد. علائم فرد ممکن است برای ماهها و یا سالها از بین برود. این علائم عبارتند از:
- اسهال (در موارد ابتلا به بیماری کرون، مدفوع فرد شل و آبکی است و در بیماری کولیت زخمی مدفوع فرد خونی است)
- درد شکم هنگام دفع مدفوع
- درد و گرفتگی حاد یا مزمن در شکم
- کاهش اشتها که منجر به کاهش وزن میشود
- خستگی
- تب
- خون ریزی از مقعد
- درد مفاصل
- مشکلات پوستی نظیر انواع جوش
مقایسه بیماری التهابی روده با سندرم روده تحریک پذیر
شباهتهایی میان این دو بیماری وجود دارند. برای مثال، هر دو این بیماریها میتوانند به تغییر عادتهای دفع مدفوع و درد در ناحیه شکم منجر شوند. علائم هر دو این بیماریها معمولا به طور ناگهانی ظاهر میشوند و برای دورههایی کوتاه باقی میمانند و سپس کاهش پیدا میکنند.
هیچ کدام از این دو بیماری درمانی ندارند که بتواند مشکل را به طور کامل برطرف کند. بنا بر دلایل فوق، افراد عادی معمولا بیماری التهابی روده را با سندرم روده تحریک پذیر اشتباه میگیرند. با این حال این دو بیماری به شکلهای زیر با هم متفاوت هستند.
- بیماری التهابی روده مشکل حادتری محسوب میشود و میتواند به ایجاد مشکلات جدی تری منجر شود، بعضی از این مشکلات مسائلی نظیر سوء تغذیه و آسیب به دستگاه گوارش هستند
- بیماری التهابی روده به واسطه عکس العمل شدید سیستم ایمنی رخ میدهد، موضوعی که باعث ایجاد التهاب در سرتاسر شکم و دستگاه گوارشی میشود. سندرم روده تحریک پذیر نیز معمولا به واسطه مشکلات گوارشی یا حساسیت بیش از حد روده ایجاد میشود
- درمان بیماری التهابی روده شامل مصرف داروهایی است که التهاب را کاهش میدهند میباشد. افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر میتوانند علائم خود را با ایجاد تغییر در سبک زندگی یا رژیم غذایی خود کاهش دهند
تشخیص بیماری التهابی روده
راهکارهای تشخیص این بیماری عبارتند از:
– آزمایش خون
پزشک نمونه خون را به آزمایشگاه ارسال میکند. در آزمایشگاه خون برای التهاب، علائم دیگر بیماری التهابی روده یا کم خونی مورد بررسی قرار میگیرد.
– آزمایش مدفوع
پزشک نمونه ای از مدفوع فرد را برای آزمایش جهت بررسی وجود خون و علائم دیگر التهاب مربوط به این بیماری به آزمایشگاه ارسال میکند.
– کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی
برای انجام این دو آزمایش، پزشک لوله ای باریک و بلند را از مقعد وارد دستگاه گوارش فرد میکند. در زمان انجام این آزمایش معمولا فرد به طور کامل بی هوش میشود. در زمان آزمایش، پزشک به انجام نمونه برداری برای برداشتن بافت از مسیر دستگاه گوارش و بررسی آن در زیر میکروسکوپ میپردازد.
– آندوسکوپی فوقانی
در این روش آندوسکوپی فوقانی و یا آندوسکوپی معده نیز فرد تحت تاثیر آرام بخش سبکی قرار داده میشود. پزشک یک اندوسکوپ (لوله ای منعطف که دوربین دارد) را وارد مری، معده و از آن جا وارد روده کوچک میکند تا مسیر دستگاه گوارش را بررسی کند. پزشک میتواند با این روش نمونه ای را برای بررسیهای بعدی برداشت کند.
– دنبال کردن مسیر دفع مدفوع
در این آزمایش فرد مایعی را مینوشد که حاوی ماده حاجب ویژه ای است که در تصویر برداری اشعه ایکس دیده میشود. با حرکت ماده حاجب از معده به سمت روده، رادیولوژیست به تصویربرداری اشعه ایکس برای بررسی مسائل احتمالی دستگاه گوارش میپردازد. این روال درمانی معمولا پس از اندوسکوپی فوقانی انجام میشود.
– سی تی اسکن (توموگرافی محوری رایانه ای)
سی تی اسکن به تصویر برداری اشعه ایکس از چندین زاویه مختلف در اطراف بدن میپردازد. پزشک این تصاویر را برای یافتن علائمی از التهاب مورد بررسی قرار میدهد.
– سی تی انتروگرافی یا ام آر انتروگرافی
سی تی انتروگرافی از انواع خاصی از اشعه ایکس برای بررسی مشکلات دستگاه گوارش استفاده میکند.
– کپسول آندوسکوپی
کپسول آندوسکوپی دوربین کوچک و قرص مانندی است که بیمار آن را میبلعد. دوربین موجود در کپسول در دستگاه گوارش جابجا میشود. این دوربین به تصویربرداری از روده کوچک و ارسال ویدئو به صفحه نمایش پزشک میپردازد.
درمان بیماری التهابی روده
درمان بیماری التهابی روده میتواند شامل اقدامات بعدی باشد:
۱. درمان دارویی
بیشتر افراد مبتلا به این بیماری داروهایی را برای کنترل علائم خود مصرف میکنند.
۲. جراحی
جراحی میتواند گزینه مناسبی برای کسانی باشد که دارو به کنترل علائم آنها کمکی نمیکند.
۳. اقدامات خانگی
پزشک روشهایی را به بیماران مبتلا به بیماری التهابی روده معرفی میکند تا در خانه به کنترل علائم و جلوگیری از ظاهر شدن مجدد بیماری بپردازند.
۴. تغییر عادتهای تغذیهای
با پرهیز از بعضی مواد غذایی، تغییر عادتهای تغذیه ای و محدود کردن یا پرهیز از مصرف الکل، افراد میتوانند به کنترل علائم خود کمک کنند.
بعضی از روشهای روان درمانی که گفتگو درمانی خوانده میشوند میتوانند به شما در مواجهه با استرس مربوط به بیماری التهابی روده کمک کنند و از شدت دردها بکاهند.
دارو برای درمان بیماری التهابی روده
برای بیماری التهاب روده، داروهایی برای کاهش التهاب، کاهش شدت علائم و جلوگیری از حملات بعدی تجویز میشوند:
۱. دارو برای کنترل التهاب
لیستی از این داروهای مهم عبارتند از:
– آمینوسالیسیلاتها
این داروها به جلوگیری از حملات مجدد کمک میکنند. بیشتر افراد مبتلا به کولیت زخمی خفیف تا متوسط و بعضی از افراد مبتلا به بیماری کرون با کمک این داروها درمان میشوند.
– درمانهای بیولوژیک
درمانهای بیولوژیک مواد عامل التهاب در بدن را مسدود میکنند.
– آنتی بیوتیکها
آنتی بیوتیکها میتوانند به مقابله با التهاب یا افزایش بیش از حد باکتریها کمک کنند.
۲. دارو برای آرام کردن سیستم ایمنی
لیست این داروها عبارتند از:
– کورتیکواستروئیدها
داروهایی قوی و با عملکردی سریع برای مقابله با حملههای بیماری التهابی روده هستند. این داورها معمولا برای دوره کوتاهی مصرف میشوند. مصرف طولانی مدت این داروها میتواند باعث ایجاد عوارض جدی نظیر پوکی استخوان شود.
– سرکوب کنندههای دستگاه ایمنی
این داروها میتوانند پس از زمانی طولانی (مثلا شش ماه) بر روی بدن اثر بگذارند. اما علی رغم کورتیکو استروئیدها، این داروها اثری بلند مدت تری برای جلوگیری از حملات دارند.
دکتر محمد امانی، فوق تخصص گوارش و کبد در تهران
