این بیماری بعنوان کوه یخ شناخته شده است، یعنی میزان کمی از افراد مبتلا شناسایی شده و تعداد زیادی تشخیص داده نشده اند. در ایران بنظر بالای هشتصد هزار مبتلا به بیماری سلیاک باشد، که شاید تنها ده درصد از آنها شناسایی شده باشند.
بیماری سلیاک چیست
بیماری التهابی در ابتدای روده باریک است. که به واسطه ی ایمنی ایجاد می شود، و باعث ایجاد حساسیت به ماده گلوتن موجود در رژیم غذایی( گندم و جو) می شود.
گلوتن نوعی پروتئین است، که در محصولاتی مانند جو و گندم چاودار وجود دارد. برخی افراد که مبتلا به بیماری سلیاک هستند، سلول های پرز روده باریک به این ماده حساسیت داشته و باعث از بین رفتن پرزها و التهاب شدید در روده می شود که باعث عدم جذب شدن مواد مواد غذایی و سو جذب می شود.
علام بیماری سلیاک
بیماری سلیاک از این نظر مهم است، که بیمار ممکن است فقط یک یا چند علامت داشته باشد یا فقط نفخ و اسهال و یا نفخ و یبوست داشته باشد. بظور کلی علائم سلیاک دو دسته هستند.
علائم سلیاک
- اسهال
- نفخ شکم
- اسهال چرب
- کاهش وزن
- یبوست عصبی
- حالت تهوع
- رفلاکس معده
علایم غیر گوارشی سلیاک
گاها بیماران سلیاک با علایم خارج روده ای مراجعه می کنند، گاه تنها یک علامت است مثل فقر آهن، یبوست، کوتاهی قد، افزایش مختصر آنزیم های کبدی، خستگی، رشد کم، اختلال مینای دندان، بلوغ دیررس، ناباروری
کاهش رشد در بیماری سلیاک
- رشد طولی در سلیاک کاهش می یابد. 8 تا 10درصد کودکانی که کاهش رشد ایدیو پاتیک دارند در بررسی های انجام شده، سلیاک دارند. میزان این کاهش به شدت بیماری و مدت زمان بیماری بستگی دارد
- کسانی که بیماری علامتدار دارند دچار کاهش رشد می شوند و وجود سرولوژی مثبت به تنهایی اثری ندارد
- وزن کودکان سلیاکی نسبت به قد و حالت نرمال کمتر است که با رعایت رژیم وزن شان در 80 درصد بهبود می یابند و 20درصد ممکن است افزایش وزن مناسب پیدا نکنند. در جوامع که چاقی شایع است وزن ممکن است نرمال باشد اما نسبت به متوسط کودکان همسن کمتر است
- تاخیر رشد ذهنی
- بلوغ دیررس
– عادت ماهانه و باروری در جنس مونث
- منارک دیررس
- منوپوز زودرس
- آمنوره ثانویه
- ناباروری
- زایمان زودرس
- وزن کم نوزاد موقع تولد
- سقط و مرگ جنین
در جنس مذکر علائم متفاوت است، و با رژیم فاقد گلوتن بهبودی دیده می شود:
- اختلالات حرکتی و شکلی اسپرم
- شواهد آزمایشگاهی مقاومت به آندروژن بصورت تستوسترون و LH بالا
– درگیری استخوانی در سلیاک
- دانسیتومتری استخوانی در کمر وفمور بصورت استئوپنی و استئوپروز دیده میشود که در کمر بیشتر است
- میزان شکستگی استخوانی در بیماران سلیاکی مختصری بیشتر از افراد سالم است
- کاهش تراکم استخوان در استخوان های محیطی هم دیده می شود
- در صورت رعایت رژیم فاقد گلوتن دانسیته استخوانی در اسکلت محوری بهبود می یابد اما در اسکلت محیطی باقی می ماند
- ارتباط سلیاک با استئوآرتریت ثابت شده اما مکانیسم آن ناشناخته است
- در کودکان مواردی از آرتریت حاد و مزمن گزارش شده است
– اختلالات دهانی
- درگیری دندانی
- زخمهای دهانی
- درگیری لثه
– اختلالات دندانی
– علایم نورولوژی و سایکولوژی در سلیاک
علایم نورولوژی و سایکولوژی گاه علایم اولیه بیماری است. مکانیسم علایم نورولوژی ناشناخته است. برخی علایم مربوط به آنتی بادی هست مثل نوروپاتی محیطی و آتاکسی، برخی مربوط به سوجذب است مثل هیپوتونی و کندی رشد رفتاری. دیگر علائم عبارتند از:
- درگیری اعصاب مرکزی و محیطی
- تعدادی از کودکان سلیاکی علایم نوروسایکولوژی دارند
- اختلالات تکلم، کندی رشد رفتاری، اختلالات توجه، اختلالات یادگیری و اضطرابی در کودکان
- سردرد یا میگرن، نوروپاتی محیطی، آتاکسی، افسردگی، دیس ریتمی، اضطراب، کاهش حافظه، پانیک، تمایل به خودکشی، دمانس جزو علایم همراه هستند
- افسردگی تا 10 درصد
- تشنج مختصر کودکان
– کمبود آهن
– درگیری های پوستی در سلیاک
انواع درگیری های پوستی در سلیاک دیده میشود.
– انواع درماتیت ها
آتوپیک، اگزما، اما مهمترین آن درماتیت هرپتی فورم است. واسکولیت، آمیلویید پوستی نیز میتواند از علائم سلیاک باشد.
تشخیص قطعی سلیاک
برای تشخیص این بیماری مراحلی وجود دارد که در ادامه به آن می پردازیم:
- دقت در شرح حال بیمار
- آزمایش خون (سرولوژی) و بررسی تست های سلیاک
- آندوسکوپی و نمونه برداری از قسمت اثنی عشر برای بررسی از بین رفتگی پرز و ارتشاح التهاب
چه کسانی لازم است تست سلیاک انجام دهند؟
- افرادی که هر یک از علامت های سلیاک را دارند
- فامیل درجه یک بیمار سلیاکی
- افراد مبتلا به بیماری های تیروئید (به علت خود ایمنی بودن بیماری)
- افراد مبتلا به هپاتیت اتوایمیون (به علت خود ایمنی بودن بیماری)
- وجود ضایعات پوستی درماتیت هرپتی فرم
- دیابت تیپ یک
- سندروم دان و ترنر
درمان بیماری سلیاک
چرا سلیاک مهم است و باید درمان شود؟ اولا بیمار علائمی دارد که باعث آزار، اذیت و اختلال در کیفیت زندگی فرد می شود. از طرفی عدم درمان بیماری می تواند باعث تغییرات التهابی طولانی مدت شود. متاسفانه درمان دارویی وجود ندارد، رژیم درمانی، پایه درمان است.
رژیم غذایی برای بیماری سلیاک
پرهیز از خوردن موادی که حاوی گلوتن هستند. تمامی محصولات حاوی گندم، جو مانند انواع نان، ماکارانی، کیک، پودر سوخاری و …بعضا روی برخی محصولات برچسبی با عنوان بدون گلوتن زده می شود، که افراد سلیاکی می توانند از این محصولات استفاده کنند، یا خودشان از مواد غذایی مثل آرد ذرت یا برنج نسبت به تهیه ی یا شیرینی اقدام نمایند.
میزان شیوع بیماری
هرچند بنظر بیماری ناشایعی باشد و خیلی از مردم با آن اشنا نباشند و حتی پزشکان هم در تشخیص به آن دقت نکنند ولی شیوع حدود یک درصد دارد. یعنی بنظر می رسد از هر صد نفر یک نفر مبتلا به درجاتی از بیماری سلیاک است.
دکتر محمد امانی، متخصص بیماری سلیاک در تهران