علت درد شکم هنگام دفع مدفوع چیست؟

احساس مقداری درد در هنگام دفع مدفوع چندان غیر طبیعی نیست. رژیم غذایی، فعالیت های روزانه و وضعیت روحی همگی می‌توانند سبب احساس نیاز به دفع مدفوع و مقداری درد شکم هنگام دفع مدفوع شوند. با این حال، برخی مشکلات و اختلالات علت درد هنگام دفع مدفوع هستند که جدی هستند و نیازمند مراجعه به پزشک می باشند. در این مطلب بررسی می‌کنیم درد هنگام مدفوع نشانه چیست ؟ 

علت‌های رایج درد شکم هنگام دفع مدفوع چیست؟

درد شکم هنگام دفع مدفوع یکی از ناراحتی‌های شایعی است که ممکن است از مشکلات ساده‌ای مثل یبوست تا بیماری‌های گوارشی جدی‌تری مانند سندرم روده تحریک‌پذیر یا التهاب روده ناشی شود. این نوع درد می‌تواند موقتی باشد یا به‌مرور زمان تشدید شود و کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. آگاهی از علل رایج این مشکل، گامی مهم برای تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر آن است. در این مقاله به بررسی دلایل، علائم و راهکارهای درمانی این نوع درد می‌پردازیم.

۱. یبوست

یبوست یکی از شایع‌ترین دلایل درد شکم هنگام دفع مدفوع است. در این حالت، حرکات روده کند می‌شود و مدفوع به‌صورت سفت، خشک و تکه‌تکه در می‌آید که عبور آن از روده و مقعد با سختی و درد همراه است. افراد مبتلا به یبوست اغلب هنگام دفع احساس فشار شدید، نفخ شکم، و ناتمام بودن اجابت مزاج دارند. یبوست ممکن است به دلیل رژیم غذایی کم‌فیبر، نوشیدن ناکافی آب، کم‌تحرکی یا مصرف برخی داروها مانند آهن یا مسکن‌ها ایجاد شود. باقی‌ماندن طولانی‌مدت مدفوع در روده باعث ایجاد گاز، التهاب و فشار به دیواره‌های روده می‌شود که همین امر منجر به درد شکمی در حین یا بعد از دفع خواهد شد. درمان یبوست با اصلاح سبک زندگی، مصرف فیبر کافی، نوشیدن آب زیاد و در صورت لزوم استفاده از ملین‌ها قابل انجام است.

۲.شقاق مقعد

شقاق مقعد به پارگی یا ترک سطحی در پوست ناحیه مقعد گفته می‌شود که معمولاً هنگام دفع مدفوع سفت یا در اثر یبوست مزمن ایجاد می‌شود. این پارگی کوچک اما دردناک، هنگام عبور مدفوع باعث ایجاد احساس سوزش، درد تیز و گاهی خون‌ریزی روشن می‌شود. درد ناشی از شقاق معمولاً بلافاصله پس از اجابت مزاج شروع می‌شود و ممکن است چند ساعت ادامه یابد. یکی از نشانه‌های شایع آن، ترس از دفع به‌دلیل درد شدید است که خود می‌تواند مشکل را بدتر کند. شقاق اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شود، با درمان‌های خانگی مانند حمام نشسته با آب گرم، مصرف ملین‌های ملایم و رژیم غذایی پر‌فیبر قابل درمان است؛ اما در موارد مزمن، ممکن است نیاز به درمان دارویی یا حتی جراحی وجود داشته باشد.

علل شایع بواسیر شامل یبوست مزمن، زور زدن هنگام دفع، نشستن طولانی‌مدت، بارداری، چاقی، کم‌تحرکی و رژیم غذایی کم‌فیبر است. فشار زیاد به ناحیه لگن و راست‌روده باعث گشاد شدن رگ‌های وریدی و ایجاد التهاب در این بخش می‌شود. در موارد خفیف، استفاده از رژیم غذایی پرفیبر، مصرف مایعات، تحرک کافی و حمام نشسته با آب گرم می‌تواند باعث بهبود علائم شود. اما در موارد پیشرفته، درمان دارویی، لیزر، یا جراحی ممکن است مورد نیاز باشد.

۳.سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)

یک اختلال مزمن گوارشی است که با درد شکم، نفخ، یبوست یا اسهال همراه است و ممکن است هنگام دفع مدفوع درد را تشدید کند. این بیماری به علت اختلال در عملکرد روده ایجاد می‌شود و معمولاً با استرس یا تغذیه نامناسب تشدید می‌گردد. برخلاف بیماری‌های التهابی، IBS به روده آسیبی نمی‌زند اما علائم آن آزاردهنده است. تشخیص آن بر اساس علائم بالینی است و درمان شامل رژیم غذایی مناسب، کاهش استرس و گاهی دارو می‌شود. مدیریت صحیح می‌تواند علائم را به‌طور قابل توجهی کاهش دهد.

۴.عفونت‌های روده‌ای یا گوارشی

عفونت‌های روده‌ای یا گوارشی معمولاً ناشی از ویروس‌ها، باکتری‌ها یا انگل‌هایی هستند که از طریق آب یا غذای آلوده وارد بدن می‌شوند. این عفونت‌ها می‌توانند باعث درد شکم، اسهال، حالت تهوع، تب و گاهی درد هنگام دفع مدفوع شوند. التهاب ناشی از عفونت باعث تحریک دیواره روده و ایجاد اسپاسم‌های دردناک حین اجابت مزاج می‌شود. درمان آن بسته به عامل بیماری‌زا شامل مصرف مایعات فراوان، استراحت و در موارد خاص، داروهای ضدعفونی یا آنتی‌بیوتیک است. رعایت بهداشت و مصرف غذای سالم نقش مهمی در پیشگیری دارد.

۵.نفخ شدید

یکی از دلایل شایع درد شکم هنگام دفع مدفوع است که معمولاً بر اثر تجمع هوا یا گاز در دستگاه گوارش ایجاد می‌شود. این وضعیت می‌تواند باعث احساس سنگینی، فشار، صداهای شکمی و حتی دردهای تیز یا گرفتگی در زمان اجابت مزاج شود. علت اصلی آن اغلب تغذیه نادرست، بلعیدن هوا، مصرف غذاهای نفاخ یا مشکلات گوارشی مانند یبوست و IBS است. کاهش مصرف خوراکی‌هایی مانند حبوبات، کلم، نوشابه و غذاهای چرب می‌تواند مفید باشد. همچنین، ورزش سبک و جویدن کامل غذا به کاهش گاز کمک می‌کند.

۶.بیماری‌های التهابی روده (IBD)

شامل دو بیماری اصلی به نام‌های کولیت اولسراتیو و بیماری کرون هستند که باعث التهاب مزمن در بخش‌هایی از دستگاه گوارش می‌شوند. این بیماری‌ها می‌توانند با درد شدید شکم، اسهال خونی، کاهش وزن، تب و درد هنگام دفع مدفوع همراه باشند. التهاب مداوم، دیواره‌ی روده را تحریک کرده و منجر به اسپاسم و گرفتگی عضلات شکمی می‌شود. IBD معمولاً نیاز به پیگیری پزشکی، درمان دارویی ضدالتهاب یا سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی دارد. تشخیص دقیق از طریق کولونوسکوپی و آزمایش‌های تخصصی انجام می‌شود.

۷.انسداد روده

در این حالت، بخشی از روده دچار گرفتگی یا بسته‌شدن می‌شود و عبور طبیعی مدفوع و گاز را مختل می‌کند. انسداد می‌تواند ناشی از چسبندگی، تومور، فتق یا پیچ‌خوردگی روده باشد. از علائم آن می‌توان به درد شکم شدید، نفخ، تهوع، استفراغ و قطع دفع گاز و مدفوع اشاره کرد. این وضعیت نیاز به رسیدگی فوری پزشکی دارد و در موارد جدی ممکن است جراحی لازم باشد.

۸.استرس و اضطراب شدید

استرس روانی می‌تواند تأثیر مستقیم بر عملکرد دستگاه گوارش داشته باشد. سیستم عصبی روده (دومین مغز بدن) به‌شدت به تنش‌های عصبی واکنش نشان می‌دهد و در برخی افراد، استرس مزمن باعث اسپاسم روده، نفخ، دل‌پیچه و درد هنگام دفع می‌شود. این نوع درد ممکن است بدون هیچ‌گونه مشکل ساختاری در روده رخ دهد و اغلب همراه با سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) دیده می‌شود.

۹.سرطان روده بزرگ

گرچه نادر است، اما یکی از علل جدی درد هنگام دفع، به‌ویژه در افراد بالای ۵۰ سال، می‌تواند سرطان روده بزرگ باشد. تومورها ممکن است مسیر عبور مدفوع را محدود کنند و منجر به درد شکم، خون در مدفوع، تغییر در الگوی اجابت مزاج و کاهش وزن بی‌دلیل شوند. تشخیص زودهنگام از طریق غربالگری (مانند کولونوسکوپی) اهمیت بالایی دارد و درمان به مرحله بیماری بستگی دارد.

۱۰. آبسه یا فیستول مقعدی

آبسه مقعدی به تجمع چرک در بافت اطراف مقعد گفته می‌شود که اغلب به دنبال عفونت یک غده کوچک در این ناحیه ایجاد می‌شود. این وضعیت می‌تواند باعث درد شدید هنگام دفع، تورم، تب، و خروج ترشحات چرکی شود. در برخی موارد، آبسه به فیستول تبدیل می‌شود؛ یعنی یک مجرای غیرطبیعی بین مقعد و پوست ایجاد می‌گردد. درمان این بیماری معمولاً شامل تخلیه جراحی آبسه و گاهی آنتی‌بیوتیک است.

درد شکم هنگام دفع مدفوع یکی از مشکلات شایع گوارشی است که می‌تواند از عوامل ساده‌ای مثل یبوست، گاز و نفخ گرفته تا بیماری‌هایی مانند سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، التهاب روده (IBD) یا حتی انسداد و آبسه‌های مقعدی ناشی شود. این درد اگر موقت باشد، معمولاً با اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی قابل مدیریت است؛ اما در صورتی که به‌صورت مکرر یا شدید تکرار شود، یا با علائمی مانند خون‌ریزی، تب یا تغییرات مداوم در اجابت مزاج همراه باشد، نیاز به بررسی پزشکی دارد. توجه به علائم بدن و اقدام به‌موقع، نقش مهمی در حفظ سلامت دستگاه گوارش ایفا می‌کند.

چه زمانی درد شکم هنگام دفع نگران‌کننده است؟

در بیشتر موارد، درد شکم هنگام دفع مدفوع به دلایل ساده‌ای مانند یبوست، نفخ یا تغذیه نادرست رخ می‌دهد و با اصلاح سبک زندگی به‌راحتی قابل کنترل است. اما در برخی شرایط، این درد می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل جدی در دستگاه گوارش یا سایر اعضای شکم باشد و نباید نادیده گرفته شود.

• 🔴 درد شکم مداوم یا شدید که پس از اجابت مزاج از بین نمی‌رود
• 🔴 وجود خون در مدفوع (قرمز روشن یا تیره)
• 🔴 کاهش وزن ناگهانی و بی‌دلیل
• 🔴 تب، تهوع یا استفراغ مکرر
• 🔴 تغییرات پایدار در عادت دفع (مثل اسهال یا یبوست مداوم)
• 🔴 احساس دفع ناقص یا انسداد در روده
• 🔴 سابقه‌ی خانوادگی بیماری‌های گوارشی یا سرطان روده

تأخیر در بررسی این علائم می‌تواند باعث پیشرفت بیماری‌های مهم مانند IBD، پولیپ‌های روده یا حتی سرطان کولون شود. بنابراین اگر درد شکم هنگام دفع، از حالت عادی خارج شد یا با نشانه‌های هشداردهنده همراه بود، نباید آن را پشت گوش انداخت.

پیشگیری از درد شکم هنگام دفع مدفوع

بسیاری از موارد درد شکم هنگام دفع، با رعایت چند اصل ساده در سبک زندگی قابل پیشگیری هستند. حفظ سلامت دستگاه گوارش نه تنها مانع از بروز این درد می‌شود، بلکه کیفیت کلی زندگی را نیز بهبود می‌بخشد. در ادامه، مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری را مرور می‌کنیم:

با رعایت این نکات ساده و عملی، می‌توان تا حد زیادی از بروز درد شکم هنگام دفع جلوگیری کرد و عملکرد طبیعی روده‌ها را حفظ نمود. سبک زندگی سالم، تغذیه مناسب و توجه به نیازهای بدن، کلید اصلی در پیشگیری از بسیاری از مشکلات گوارشی است. اگر با وجود رعایت این موارد همچنان دچار درد یا علائم غیرعادی هستید، حتماً با پزشک مشورت کنید تا از بروز بیماری‌های جدی جلوگیری شود. مراقبت به‌موقع، بهترین راه حفظ سلامت روده و آرامش گوارشی است.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر درد شکم هنگام دفع فقط گه‌گاهی و با علل واضحی مثل یبوست یا تغذیه سنگین رخ دهد، معمولاً نگران‌کننده نیست. اما اگر این درد مکرر، شدید یا طولانی‌مدت باشد، یا با علائم زیر همراه شود، حتماً باید به پزشک مراجعه کنید:

• 🔴 وجود خون در مدفوع
• 🔴 کاهش وزن غیرقابل توضیح
• 🔴 تب، حالت تهوع یا استفراغ مداوم
• 🔴 یبوست یا اسهال مداوم
• 🔴 احساس دفع ناقص یا انسداد روده
• 🔴 سابقه‌ی بیماری‌های گوارشی یا سرطان در خانواده

بی‌توجهی به دردهای مکرر یا همراه با علائم هشداردهنده می‌تواند عواقب جدی داشته باشد. مراجعه‌ی به‌موقع به پزشک، کلید حفظ سلامت دستگاه گوارش و پیشگیری از بیماری‌های پیشرفته است. در صورت شک یا تردید، بهتر است بررسی تخصصی را به تعویق نیندازید، چون تشخیص زودهنگام همیشه بهترین درمان است.

آیا درد هنگام دفع همیشه مربوط به روده است؟

خیر، درد هنگام دفع مدفوع لزومی ندارد همیشه ناشی از مشکل در روده باشد. در برخی موارد، علت اصلی درد به بافت‌ها یا اندام‌های اطراف مرتبط است. برای مثال، مشکلات مقعدی مانند شقاق، بواسیر یا آبسه‌های اطراف مقعد می‌توانند بدون دخالت مستقیم روده باعث درد شدید حین دفع شوند. همچنین، اختلال در عملکرد عضلات کف لگن یا حتی مشکلات عصبی در ناحیه تحتانی ستون فقرات نیز ممکن است منجر به درد هنگام اجابت مزاج شوند. در خانم‌ها، برخی بیماری‌های زنان مانند کیست‌های تخمدان یا چسبندگی لگنی هم می‌توانند دردهایی ایجاد کنند که هنگام دفع تشدید می‌شوند. بنابراین، بررسی دقیق توسط پزشک ضروری است تا مشخص شود منشأ درد گوارشی است یا از سایر نواحی بدن ناشی می‌شود.

جمع بندی

در حالی که بسیاری از موارد درد هنگام دفع به مشکلات روده‌ای مربوط می‌شوند، همیشه نمی‌توان روده را تنها مقصر دانست. اندام‌ها و بافت‌های اطراف مانند مقعد، لگن و حتی اعصاب می‌توانند در ایجاد این درد نقش داشته باشند. به همین دلیل، تشخیص دقیق علت توسط پزشک ضروری است تا از درمان اشتباه یا تاخیر در شناسایی بیماری جلوگیری شود. توجه به همه‌ی جوانب، کلید درمان مؤثر و پایدار است.

سوالات متداول